Page 29 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

(Sekstant: Yerküre üzerinde bulunulan yerin enlemini belirlemek amacıyla, bir gök cismiyle ufuk dü-
zlemi arasındaki açısal uzaklığı ölçmekte kullanılan optik seyir cihazı).

İstanbul Rasathanesinin Kuruluşu: Kaynaklara göre gözlemevinin kurulması için hükümetin tahsis
ettiği maddi destek o dönemde büyük bir miktardır. Ancak 1259 yılında Tebriz’in 80 km güneyinde batı
Moğol imparatorluğunun başkenti Meraga’da Moğol imparatoru Cengiz Han (1162-1227)’ ın torunu
Hülagû Han (1217-1265) tarafından kurdurulan Meraga rasathanesi ve 1421 yılında Timur İmpar-
atorluğu'nun 4. Sultanı matematikçi ve astronomi bilgini Uluğ Bey (1394-1449) tarafından yaptırılan
Semerkand gözlemevinin giderleri göz önüne alındığında oldukça düşüktür. Timur’un torunu Uluğ be-
yin gözlem işlerinin başına getirdiği kişiler sırasıyla matematikçi ve gök bilimciler Gıyaseddin Cemşid
(1380-1429) Kadızade Rumi (1364-1436) ve Ali Kuşçu (1403-1474)’dur.

1571 yılında Osmanlı Sarayı'na müneccimbaşı olarak atanan Takiyüddin'in padişah III. Murad'a,-
Fas doğumlu matematikçi ve astronom Nasireddin Tusi’nin yazdığı ünlü eseri-. "Zic-i İlhani" de
astronomi gözlem ve hesapların eskidiğini belirten raporunu sunmasından sonra kurulmuştur. Ra-
sathanenin yerleşim yeri İstanbul'da, Tophane sırtlarındadır. İstanbul Rasathanesinin yapımına kesin
olarak ne zaman başlandığına dair kanıt niteliğinde herhangi bir belge bulunmamasına karşın, ra-
sathanenin aletleri ve yapımı tamamlanmamış olsa bile 1575-1580 yılları arasında gözleme açık old-
uğu belirlenmiştir. Takiyüddin çalışmalarına önce Galata kulesinde başlamış ve yapımına 1575 yılında
başlanan ve 1577’de bir kısmı tamamlanan rasathanede 16 kişilik ekibiyle gözlemlerini ilerletmiştir.
Takiyuddin, rasathanede araştırma ve gözlemler için gerekli bütün aletleri yapmış ya da temin etmiş
bir de kütüphane oluşturmuştu.

Osmanlı İmparatorluğu'nda Takiyuddin tarafından Tophane'de kurulan İstanbul rasathanesi o yüzyılın
en önemli gözlemevlerindendir. Rasathanenin yönetimi Takiyuddin efendinin idaresindeydi. Osmanlı
İmparatorluğu'na bilimsel astronomi, Fatih Sultan Mehmed’in davetiyle 1450'de İstanbul’a gelen Se-
merkand doğumlu Ali Kuşçu'yla geldi. Ali Kuşçu, Osmanlılarda ilk matematik ve astronomi hocası
ünvanına sahiptir. Aynı dönemde Avrupa bilim insanları başta Polonya doğumlu Nikolas Kopernik
(1473-1543) 'in teorisini geliştiren Danimarka’lı gökbilimci Tycho Brahe (1546-1601) olmak üzere
daha büyük rasathane peşindedirler.

Rasathanenin yıkılması:Gözlemevinin yıktırılma nedeni kesin olarak bilinmese de 1577 yılında İs-
tanbul’da gözlenen kuyruklu yıldızın ve 1578 yılında meydana gelen veba salgınının rol oynadığı,
söylenir. İddiaya göre rasathanenin tamamlanmasının üzerinden kısa bir süre geçtikten sonra beliren
bir kuyruklu yıldız nedeniyle Sultan III. Murad Takiyuddin'den kehanette bulunmasını istemiş, O da
bu yıldızın bir mutluluk ve saadet devrinin habercisi olduğu tahmininde bulunmuştur. Ancak bunun
tam aksine o devirde ortaya çıkan bir salgın hastalığın (vebanın) getirdiği felaket nedeniyle gözleme-
vinin muhaliflerinin sayısında bir hayli artış olmuş. Takiyuddin gözlemlerine bir iki yıl devam ede-
bilmişti. Bazı kaynaklar ise bilime muhalif bir tarikatın yıkım kararının alınmasında etkili olduğunu
belirtmektedir.

Takiyuddin Efendinin dönemin Şeyhülislamı ve tutucu tarikat çevreleri ile yıldızı pek de barışmamıştır.
Takiyuddin Efendi İstanbul sırtlarına kurduğu devrin en büyük rasathanesinde önemli astronomik

29