Page 25 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Osmanlı İmparatorluğu döneminde istatistik çalışmaları, başlangıçta devlete belirli hizmetler yapmak-
la görevli memur ve sipahilere bırakılan gelir kaynaklarının nicelik ve değişmelerini saptamak amacıy-
la, 30-40 yıl gibi aralıklarla nüfus ve toprak sayımları yapılması şeklinde düşünülmüştür. Askerlik ve
vergi alma amaçlı düşünülen ve başarı ile sonuçlandırılan ilk nüfus sayımı 1831 de yapılabilmiştir.

İstatistik, İngiltere’de 1834 yılında İstatistik Derneğinin kurulmasından sonra bir bilim dalı olarak
kabul edildi ve insanlarla ilgili olguları uygun bir şekilde göstermek için sayılarla ifade edilebilen
genel kurallar olarak düşünüldü. Böylece daha önceleri veri anlamında kullanılan istatistik sözcüğü,
veriyi yorumlama ve kaynağı ne olursa olsun veriden sonuç çıkarma anlamını kazanmaya başlamıştır.

İstatistiğin orijini insanlığın başlangıcına kadar dayanmasına karşın büyük öneme sahip bir konu
olarak yakın zamanlarda ortaya çıkmıştır. İstatistiğin gelişimi, bir dilin gelişimine benzer. Dil gibi,
istatistik te gerekli görüldükçe derece derece geliştirildi. 16. yüzyılda çeşitli Batı Avrupa ülkelerinde
yönetimi elinde bulunduranlar kendi halkları ile ilgili bilgi sahibi olmak istediklerinde istatistiğin
gelişimi başladı. Olasılık tarihini incelediğimizde şans oyunlarının matematiksel analizi, ilk olarak
16. yüzyılda İtalya’lı matematikçiler tarafından yapılmıştı. Bu konuda ilk belgeler Jerome Cardan
(Girolamo Cardano) (1501-1576) a aittir. Yaptığı çalışmalar ölümünden yıllar sonra 1663 de bir araya
getirilmiştir. Sonraki yıllarda Galileo (1564-1642 ) da Cardan gibi zar atılması (üç zar) denemelerinde
üst yüzde görülebilecek sayıların toplamının kaç değişik durumu olacağını araştırmıştır.

Fransa’da PASCAL(1623-1662) VE FERMAT (1601-1665): Dönemin kumarbazlarından Che-
valier de Mere, Pascal’a kumar oyununda şansını arttırmayla ilgili sorular soruyor. Pascal bu sorular
üzerinde 1654 yılı içinde Fermat’la mektuplaşarak yanıt aramıştır. Böylece olasılık kuramı üzerindeki
çalışmalar başlatılmış oldu. Christiaan Huygens (1657) konunun bilinen ilk bilimsel uygulamasını
sunmuştur.

Bu mektuplar 1819 yılında Pascal’ın çalışmaları içinde yayınlanmıştır. 17. yüzyılda, çağdaş nüfus
sayımlarına benzerlik gösteren sayımlar yapılmıştı. Aynı dönemde, İngiliz John Graunt (1620-1697)
demografinin (nüfus biliminin) öncüsü olmuş ve ilk hayat tablosunu hazırlamıştı. Hayat sigortası için
sigorta şirketleri tarafından ölüm oranı tabloları ve hayat istatistikleri hazırlanmıştı. İstatistik, 17. ve
18. yüzyıllarda üniversitelerde öğretilmeye başlandı. İstatistik, devletlerin coğrafya, ekonomi ve nüfus
gibi önemli belirleyici niteliklerinin, aslına uygun olarak sunumunda etkin olarak 18. yüzyılın başları-
na kadar kullanılmıştır.

KAYNAKLAR
Akdeniz, F. and Dönmez, D. (1999) The History of Statistics in the Ottoman Empire, CHANCE,
12(3), 37-39.
Anders, Hald (1998) A History of Mathematical Statistics from 1750-1930, New York, John Wiley.
Todhunter,M.A.(1949) A History of the Mathematical Theory of Probability, Chelsea Publishing Com-
pany, New York.

25