Page 29 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

riskini doğurabilirdi. Buna meydan vermemek yürütülüyordu. Basra’nın gelişmesi ve
için demiryolu projesi üzerinde durdular. mamuriyeti İngilizlerin işlerine gelmediğinden
Akdeniz’in Basra körfezine demiryolu bir bu halin kalmasını kendileri için daha uygun
bölümünün de nehir yolu ile bağlanması fikri görüyorlardı. Bölgede herhangi bir kışkırtma ve
üzerinde yoğunlaştılar. Düşünülen yol karışıklık görülmese de ahalinin rahatsız ve
İskenderun Körfezinden başlayıp sıhhatsiz bir halleri vukuunda bu durumu
Mezopotamya’ya, Bağdat civarına oradan da memnuniyetle karşılıyorlardı. Bu yüzden
Dicle ve Fırat’ın 41 buluştukları yer olan İngiltere Necd bölgesinde kuvvetli bir Osmanlı
Kurna’ya ve Basra’ya ulaşacaktı. Fakat asıl hâkimiyeti yerine, bir Vehhabi iktidarını
İngilizlerin gündeminde olan bu proje Almanlar çıkarları açısından daha uygun görüyordu.
tarafından hayata geçirilecekti. 42
Süveyş Kanalının açılmasıyla beraber Bölgedeki bu karışıklığın devamı için
Basra’nın yeniden geliştiği gözlenir. Böylece ihtiyaç duyulan silah ve cephane de Bahreyn
Körfez ticareti ilerlemiştir. Mithat Paşa’nın adası üzerinden bölgeye sokuluyordu.
Bağdat valiliği esnasında (1869–1872) devlet Bahreyn’in ileri gelenleri ve tüccarları hiçbir
nüfuzu kuvvetlenmiş, bölgede yeniden bir kaideye bağlı olmayıp serbest hareket
istikrar sağlanabilmiştir. Bu da demografik edebildiklerinden, bu davranışları Necid
yapıya yansımış Basra’nın nüfusunu artmıştır. sahillerine de yansımış ve burada karışıklıkların
yaşanmasına neden olmuştur. Diğer taraftan
Bir diğer önemli konu da Abdulvahhap padişahın emri gereği Katar Limanında sürekli
tarafından Necid’te başta dini amaçlarla kurulan bulundurulması gereken gemi de henüz
ancak sonraları siyasi bir amaca dönüşen ve ulaşmamıştır. Bu yüzden bölgedeki sorunlara
bölgeyi adeta keşmekeşe çeviren Vahabilik paralel olarak silah kaçakçılığı da artmıştır. 44
meselesidir. Vahabiliğin kısa sürede güç
kazanarak Necid, Ahsa ve Basra körfezinin Osmanlı İmparatorluğu gerek bölgedeki
önemli birçok merkezinde nüfuz elde etmesi sorunlara kısa sürede müdahale edebilmek
Hatta Devletin kutsal saydığı Hicaz’a uzanması, gerekse de kutsal saydığı mekânlara seyahat
Osmanlı devletinin bölge üzerindeki süresini kısaltabilmek için bölge ile ulaşıma
hâkimiyetini tartışılır hale getirmiştir. 43 önem vermiştir. Bu kapsamda 4 Ağustos
Vahabilik unsuru sadece yerel olmakla 1871’de İstanbul-Bağdat-Basra demiryolu
kalmamış, dış güçlerin imparatorluğa karşı projesinin ilk bölümü olarak planlanan 91 km’lik
faaliyetlerinde de etkili olmuştur. Çünkü bölge, Haydarpaşa-İzmit hattının yapımına başlandı.
coğrafi konumu itibariyle önemli bir bölge idi. Bu hat tamamen Osmanlının kendi imkânları ile
Uzakdoğu’ya giden ticaret yolları üzerinde bir yapacağı ilk hat olacaktı. 45
üs konumunda idi. Bu nedenle bölge başta Osmanlı demiryolu inşaatları, kısa sürede,
İngilizler olmak üzere bütün devletlerin ilgisini büyük devletlerin birbiriyle kıyasıya rekabet
çekmişti. İngilizlerin Arabistan üzerindeki ettikleri yatırım alanları haline geldi. Bu yeni
yayılmacı faaliyetleri Güney Arabistan’da dönemde ekonomik çıkarlar siyasi çıkarlarla iç
olduğu gibi, Basra ve civarında da içe girdi. Babıâli’nin, Bağdat ve Basra’ya kadar

27