Page 30 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

bir demir yolu inşa etme niyetinde olduğunu inşasına merkez olabilecek, korunaklı ve
duyan İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi Henry müstahkem bir tersane ve havuzu inşa
Layard, 1878’de Osmanlı devletini İktisadi ettirilmelidir. Islah ve icra heyeti çok büyük
olarak güçlendirecek bu hattın İngilizler ile titizlikle bu işi uygulamaya sokması ve burada
birlikte yapılmasını tavsiye etti. Bu hattın İngiliz çalışacak kişileri titizlikle bulması lazımdır.
şirketlere yaptırılması karşılığında hem Özellikle bütün Irak dâhilinde ve Arabistan’da
güvenliğin sağlanması hem de Osmanlı tramvay ile seyahat mümkün kılınmalıdır.
topraklarını Ruslara karşı savunmayı taahhüt Ticaret ve posta yolları ile köprülerin
ediyordu. 46 yaptırılması mamuriyetin ve medeniyetin
II. Abdülhamit’in yaveri olan, bölgedeki gereğidir. Yine güvenlik konusu ele alınarak,
sorunları tespit amacıyla buraya gönderilen can-mal güvenliği, halkın meskenindeki
47
Nusret Paşa da raporunda ıslahatın ve gerekli güvenliği sağlanmalıdır. Bu hükümetin siyaseti
ilginin bölgede çok yetersiz olduğunu ifade olarak gözden kesinlikle kaçırılmamalıdır. 49
etmektedir. Nusret Paşa, çok isabetli olarak Daha sonraları da benzer şekilde bölgenin
yapılacak yeni bir düzenlemenin tek bir kişinin sorunları hiç bitmemiştir. Bu coğrafyanın
inisiyatifine değil de, Avrupa’da olduğu gibi bir sorunları çok olduğu için burada görev yapan
program dâhilinde yapılması uygun Osmanlı memurları bölge ile ilgili görüşlerini
görmektedir. Bunun için de Avrupa’daki merkeze daima bildirmişlerdir. Bunlardan biri
söylenişi ile öncelikle “ıslahat heyeti” denilen de; Osmanlı Devleti’nin Bumiyan Baş
ve bir “program” dâhilinde hareket eden bir şehbenderi Celal Kadiri, Hariciye Nezareti’ne
grubun böyle bir düzenlemeyi uygulamaya gönderdiği bir raporda, İngilizlerin, İran, Irak ve
koymasının gerekliliğini açıklıyor. Bu nedenle Arabistan konsoloslukları vasıtasıyla
de bu heyette yer alacak kişilerin işinin ehli, daha bulundukları bölgelerin siyasi ve askeri
önce bu gibi çalışmalarda denenmiş, bölgeyi durumunu araştırmakta ve hatta Arap
tanıyan ve bilen, devletine sadakatle çalışacak, şeyhlerinden bazılarının zihinlerini bulandırarak,
namuslu ve dürüst kişilerden seçilmesi milli duygularını uyandırmak gibi çalışmalarda
gerektiğini vurguluyor. Bölgede dini grupların, bulunduklarını bildirmekteydi.
tarikatların ve şeyhlerin önemli bir etkisinin İstanbul’a gönderilen konu ile alakalı
olduğu da açıkça görülmektedir. Nusret Paşa, raporlarda, İngilizlerin Basra körfezi ve
ıslahat heyetinin bunun da önemle göz önünde çevresinde tek hâkim güç olduğu ve Osmanlı
bulundurulması gerektiğini vurgulamaktadır. Devleti’nin gerçek rakibinin İngilizler olduğu
Islahat Heyeti’nin uygulayacağı “Islahat vurgulanmaktadır. Bütün bunların yanında
Programı”‘da “Islahat Programının İçeriği” Basra ve körfeze ait yazılan raporlarda, İngiliz
başlığı altında bölgede gördüğü birçok aksaklığı, propagandasının doğrudan Osmanlı Devleti’nin
eksikliği yapılması gereken işleri ayrıntılarıyla bölgedeki egemenliğine yönelik olduğu
açıklamaktadır. 48 vurgulanmaktadır. İngilizlerin amaçlarının,
Önerilerinden biri de, Basra Körfezi Bölgede Osmanlıya bağlı Müslüman ahaliyi
sahilinde ve Şatt-ül Fırat boyunda seyr ve devletten uzaklaştırmak ve kendi hâkimiyetlerini
seyahat edebilecek “sefa’in-i bahriye” ve nehrin yerleştirme çabası olarak görülmektedir. Kendi

28