Page 25 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

işliyordu. Mahalli halk 250 mavna ile bu ticarete gitmek isteyen Buhara, Semerkent ve Horosan
katılmakta idi. Nehir iskelelerinden içerilere mal halklarının kara yolu yerine deniz yolunu tercih
taşımak için katır ve deve kervanları etmeleridir. Böylece Buhara’nın tüccar halkı
örgütlenmişti. 22 Çin’le sıkı ilişkiler kurmaya devam etmişlerdir.
Bölgedeki tarım alanlarının sulanması Bu dönemde ticarete konu olan söz konusu
kolaylıkla yapılabiliyordu. Bu arada suların mallar sadece İran’ın kuzeyinin, Hint ipeği,
taşma ihtimaline karşı ahali sedler yaparak Basra Körfezi’ndeki adalardan çıkarılan inci ve
emlaklerini muhafaza etmeye çalışmıştı. Bu su diğer değerli mücevherler değil aynı zamanda
vasıtasıyla her türlü mahsulâtın Basra’da vücuda sanayi ürünlerinin de olduğunu görüyoruz. 26
getirilmesi mümkün ise de ahali yalnızca hurma Özetle Basra, ticari açıdan son derece
yetiştirmeye alışmıştı. Diğer hububat ürünleri 23 hareketli bir şehirdir. Osmanlı Devleti
ise civarda bulunan sancaklardan temin edile bakımından baktığımızda Basra’dan başlayıp
gelmişti. Bölgedeki bağlar arasında bazı Bağdat ve Halep’e kadar uzanan Baharat
hububat ekilir ise de bunlar daima cüzi bir Yolu’nu kontrol etmek çok önemliydi. Zaten bu
24
miktar ile sınırlı kalmıştı. Bu yüzden ahalinin bu sebepten dolayı da Basra kıyıları, Osmanlı ve
yola teşvikiyle her türlü mahsulâtın 25 Portekiz arasında çatışmaların çıkmasına neden
yetiştirilmesine alıştırılması ve rağbet ettirilmesi olmuştur. Bütün bu sebeplerden dolayı Basra
gerekli idi. Bu maksatla yetiştirilecek şehri insanların yerleşmeyi düşündüğü bir yer
mahsulâttan en çok lazım gelenlerin Hassa-i olarak iş imkânlarının da fazla olması dolayısı
Miriyeden belirli bir zaman muaf tutulması ile bir cazibe merkezi olmuştur. 27
gerekli idi. a-Tekstil ve İmalat
Basra bölgesini sulayacak üç büyük su Basra ve etrafında hiçbir tekstil imalatı
kaynağı mevcuttu. Bunlar Fırat ve Dicle yoktur. Ancak Kurna’da gayet nefis maşlahlar
nehirlerinin kolları ile İran üzerinden gelen imal edilirdi. Basra’da kazancı, kuyumcu ve
Kârun nehrinin suları idi. Bu üç su kaynağı bölge demirci gibi sanat erbabı var ise de sayıları sınırlı
topraklarını sulamaktaydı. Fakat bölgedeki ve çoğunluğu yabancı idiler. Basra’da en çok
arazinin ekseriyeti harap vaziyette idi. Topraklar rağbet gören sanat dalları çanak, çömlek ve
ziraat için elverişli bir halde değildi. Bu tabakçılıktır. Fakat bunlar da ihtiyacı
durumun sebebi ise bu havalide kabileler ve karşılayacak derecede değildir. 28
bedevilerin bulunması idi. Bunlar yalnızca bir b-Madenler
senelik günlük yiyeceklerini ve zaruri Basra’ya bağlı Ebulhasip ‘te ve Kurna’ya
ihtiyaçlarını düşünüp, ziraat ve ticaret yolunda bağlı Medine taraflarında birer tuz madeni ve
çalışmaya alışmamıştı. Bunların ticaret ve Zübeyir’de kireç madeninden başka bir maden
ziraata alıştırılması ve bu yolda teşvik edilmesi yoktur. Amara’da iki adet küçük tuz madeni
zaruri idi. Bunun için de harap ve bitap vaziyette bulunur. Bu madenlerden yıllık iki ton tuz elde
olan bu arazileri ihya edenleri teşvik maksadıyla edilmektedir. Necid sancağına kazasına bağlı
bunlar çeşitli vergilerden muaf tutulmaktaydı. Katıf önünde deniz içinde inci avlama yeri
Basra Körfezinde ticari hareketliliği bulunmakta ve halk buradan inci çıkarmaktadır.
sağlayan ve geliştiren diğer bir etken de Çin’e Ayrıca Necid kazası sahilinde bir çeşit kum tuzu

23