Page 12 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Sonuç olarak, orta çağlara özgün bir siyasal yapı olarak kurulan Osmanoğulları, hanedan merkezli bir
monarşi olarak gelişti. Osmanlı monarşisinin kuruluşu Osman’la birlikte başlayıp sonraki yöneticiler
tarafından geliştirilirken, Kıta Avrupa örneklerindeki mutlak monarşi haline dönüşmesinin asıl mi-
marı, Mehmet (II) oldu. Gücü merkezde ve yönetici ailenin başındaki liderde toplayan mutlak otorit-
er yapı, hükümdarın oğlu üzerinden sürdürüldü. Ailenin hanedanlığa dönüşmesinin en önemli aracı,
dönemin diğer güçlü Hristiyan ailelerinin kızlarıyla yapılan evliliklerdi. Böylece Osmanlı ailesi etkili
bir hanedanlık haline gelerek dönemin en önemli monarşilerinden biri oldu. Monarşi güçlendikçe, yö-
netme erkine ortaklık iddialarının çoğalması kaçınılmazdı. Artan taliplilerin etkinliğini daha başından
kırmak isteyen Osmanlı otoritesi, yeni hükümdarın elini rahatlatmak için, kendisine rakip olan aile
üyelerinin ortadan kaldırılması için öldürülmelerini yasal hale getirdi. Kardeş katli olarak adlandırılan
kuralın doğurduğu kaçınılmaz son, iktidar ortaklığını önleme adına yapılmasına rağmen rekabeti daha
da arttırması oldu. Hanedan üyelerinin muhalefetine, dışlanmış bürokratlar, merkezden uzak kalan
Türkmenler ve rakip dış devletler destek vermeye başlayınca, azalması düşünülen aykırı eylemler daha
da alevlendi. Bunu önlemeye yönelik mücadelelerle geçen üç yüzyıl sonunda yönetici olma hakkı,
hanedanın en büyük erkeğe geçtiği Ekber-i Erşed kuralının benimsenmesine yol açtı. Böylece yeni bir
hükümdar tahta çıktığında, diğerlerinin öldürülmesinin yaratacağı kaosun ortadan kaldırılması hede-
flenmiş ve bu da birkaç istisna dışında (Eroğlu, 2016a, s. 80) başarılı olmuştu. 1617 yılında Ahmet’in
(I) ölümünden sonra uygulamaya konulan yeni kurala göre artık Osmanlı monarşisinin başına yönetici
olarak hükümdarın oğlu değil, hanedana üye olan en büyük erkeğin geçmesi yolu tercih edildi. Ancak
bu uygulamadan sonra da, yetkin olmayan, tecrübesiz, silik karakterli, söz dinletemeyen ve yetki kul-
lanamayan hükümdar örnekleri, Osmanlı monarşisinin baş etmek zorunda kaldığı yeni bir sorun olarak
sonraki dönemde kendini gösterdi.

12