Page 96 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

İstanbul’a gelmiş olan Chateaubriand ve Lamartine gibi ünlü seyyahların seyahatnameleri Fransız
kamuoyunda İstanbul’un daha iyi tanınmasını sağlamış olsa da Thouvenel İstanbul’da Tanzimat Fer-
manı sonrasında uygulanmaya çalışılan reformların, şehirde komik bir şekilde kendisini gösterdiğini
düşünmektedir. Bunuda açıkça seyahatnamesinde yazmıştır. Thouvenel ve yanındaki heyet Ayasofya
Camii’ne yöneldikleri sırada, Thouvenel, At Meydanı’ndan geçerken II. Mahmut’un yeniçerileri kat-
letmesini hatırlamış, Sultanın bu şekilde davranarak en iyi ordusunu kaybettiğini ve askersiz kaldığını
düşünmüştür. Ona göre Bizans İmparatorluğu döneminde hipodrom at yarışlarına sahne olurken,
Türkler döneminde ise kanlı olaylara sahne olmuştur. Bu düşüncelerini not alırken meydanda Bi-
zans İmparatorluğu’ndan kalma dikili taş ve yılanlı sütunu da bahsetmeden geçmemiştir. İstanbul mi-
marisinden hayranlıkla bahsederken Ayasofya Camii hakkında yorum yapmadan geçmemiştir. Her ne
kadar Ayasofya’yı inşa edenlerin Konstantinliler olsa da camiinin Türkler sayesinde günümüze kadar
gelebildiğini de sözlerine eklemiştir. Ayasofya’nın büyük ve ihtişamlı kubbesini Saint-Pierre Katedra-
li’nin kubbesiyle karşılaştırmış ve duvarlardaki resimleri Kuran ayetleri ile kapanan camiinin geçmişe
ait herhangi bir fikir vermediğini düşünmüştür. İbadet esnasında camiye girdiği için burada pek çok
Türk’ü namaz kılarken görmüş, kuytu köşelerinde ise evsiz barksız sefil insanların barındığını anlat-
mıştır. Thouvenel’in bir akrabası Marie de Melfort Ayasofya’yı hayranlıkla anlattıktan sonra kilis-
enin bir gün elbet tekrar Hıristiyanların olacağına inandığını söylemiştir: “Hıristiyanlığı kabul eden
binlerce kişinin Muhammed’e aforoz haykırışlarıyla inleyen bu mabed uzun zaman saygısızca kul-
lanılmış. Türkler Ayasofya’nın günün birinde tekrar Hıristiyanların malı olacağı inancını taşıyorlar”35

XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda diplomatik ilişkilerde ismi geçen seyyahlar olduğu gö
ze çarpmaktadır. Bunlar arasında Macar asıllı Arminius Vámbéry Osmanlı topraklarına seyahat eden
gezginler arasında Osmanlı paşalarıyla sıkı ilişkiler kurmuş önemli bir isimdir. 1857 yılında İstanbul’a
gelerek36 burada altı yıl geçirmiş bu sürede Mithat Paşa gibi birçok isme ders vermiştir. Vámbéry
önce Osmanlı Paşalarının konaklarına misafir olarak yerleşmiş daha sonra da kendisini kabul ettirecek
seviyede Türkçe öğrenerek özel ders vermeye başlamıştır.37

Zamanla tam bir Osmanlı kimliği kazanan Vámbéry’in batı dillerine olan hâkimiyeti ve filoloji
üzerine çalışmaları Sultan Abdülmecid’in de dikkatini çekmiş ve Sultan, Vámbéry’i iltifat-ı hümâyunu
ile ödüllendirmiştir. Ancak Vámbéry doğuya doğru yolculuğuna devam etmeye karar vermiştir. Zira
bu seyahat planının arkasında İngiltere vardır ve doğuya seyahat eden birçok gezgin gibi Vámbéry’in
de asıl amacı da bilgi toplamaktır. 1865 yılının Haziran ayında tekrar Londra’ya giden Vámbéry Avru-
pa’nın önemli gazete ve dergilerinde yazdığı makalelerde Rusya’nın Orta Asya’ya yönelik yayılmacı
politikasına karşı çıkarak Türkleri savunmuştur. Bu politik hamlesi ile Sultan II. Abdülhamid’in dikka-
tini çeken gezgin, 1880 yılında onun daveti üzerine tekrar İstanbul’a gelmiştir. Sultan II. Abdülhamid
Vámbéry’i ikinci kez İstanbul’a davet ederek kendi adına İngilizlerle irtibata geçmesini istemiştir.
Vámbéry 1890 Haziran’ında Sultan II. Abdülhamid tarafından tekrar görevlendirilerek Filistin bölge-
sine gönderilmiş burada Yahudilerin toplanarak kendi devletlerini kurmaları konusunda onları ikna
etmeye çalışmıştır.38 Seyyah Vámbéry seyahatnamesinde Sultan II. Abdülhamid, İngiltere ve Roth-
schild Ailesi arasında yapılan birçok yazışmaya yer vermiş ve Filistin topraklarının 1918 Sykes Picot
Antlaşmasına göre nasıl paylaşıldığını da ayrıntılı olarak anlatmaktadır. Seyahatnamede Osmanlı to-
prakları arasında bulunan Filistin’in İngiltere tarafından Araplara ve Yahudilere nasıl vaat edildiği ve
aslında İngiltere’nin Filistin’i kimseye vermek istemediği açıkça görülmektedir. İngiltere ve Fransa

96