Page 98 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

dıklarını doğrulayarak o dönem Anadolu’da neredeyse 20 aydır devam eden kıtlıktan bahsetmiş ve
İstanbul Hükümetini bu olaya karşı sorumsuzlukla suçlamıştır. Bölgenin nüfusunun ortaya çıkan
hastalıklar ve göçler neticesinde azaldığını yaşanan felaketin İstanbul’daki yönetim tarafından fark
edilmesinden sonra, özellikle İngiltere ve Amerika’dan gelen misyonerlerin zor durumda olan insan-
lara yardım eli uzattığını belirtmiştir. En sonunda Türk yönetimi de elinden gelen bütün imkânlarını
kıtlıktan mustarip olan insanlar için seferber etmeye çalışmıştır.42 Tozer bu dönem Osmanlı halkın
sorunlarını görmezden gelmekle suçlamakla kalmamış ayrıca Sultan II. Mahmut tarafından yapılan
reformların eksikliğinden duyduğu rahatsızlığını dile getirmiştir. Bunlardan birisi de merkezileşme
politikasıdır. O dönem İngiltere’nin İstanbul konsolosu olarak görev yapan Layard’da seyyah Tozer
gibi düşünmektedir. 1849 yılında Trabzon’dan Erzurum’a doğru seyahat eden, Layard yerel yöneticiler
tarafından yapılan köprülerin bakımsızlığı yüzünden ticaretin durma noktasına gelmesinden şikâyet
etmiş ve bunun sebebini de tıpkı Tozer gibi merkezileşme politikasına bağlayarak yerel yöneticile-
rin suiistimali olarak değerlendirmiştir. İkisine göre merkezileştirme yönünde reformlar uygulamaya
konulduğunda bölge halkının çıkarları gözetilmemiştir. Yine Anadolu’da yaşanan kıtlıkta da saray
halka karşı ilgisiz kalmış ve yabancı ülkelerle yapılan bazı ticaret antlaşmaları ve ülkeye ucuz ama
kalitesiz mallar girmeye başlaması bu kıtlığın çıkmasında önemli rol oynamıştır.43 1877-78 Osmanlı
Rus savaşından hemen sonra 1879 yılında İstanbul’a gelen44 Tozer seyahatnamesinde sadece halkın
genel durumu hakkında bilgi vermemiştir. İstanbul ve o dönem sadece camii olarak hizmet veren Aya-
sofya hakkında bazı bilgiler paylaşmıştır. Ayasofya’nın ilk başlarda askeri amaçlar için kullanıldığını,
bu nedenle caminin levazımla dolu olduğunu binanın açık alanında ise askerlerin kaldığı bir kışla inşa
edilmiş olduğunu anlatır. Tozer’e göre 1877-78 Osmanlı- Rus savaşı yüzünden Ayasofya yakınların-
da bulunan Kabak Meydanında hastane inşa edilmiş, Ayasofya da benzer şekilde askeri amaçlar için
kullanılmıştır. Tozer, Ayasofya’nın içini görmek istemiş lakin kendisine refakat eden yüzbaşı caminin
içine girmek için özel bir izin gerektiğini söylemiştir. Oda penceresinden gördüğü kadarıyla tasvir et-
meye çalışmıştır. Caminin o dönem Orta Hisar Camisi ile benzerlik gösterdiğini içinden bir merdivenle
zirveye çıkılan ve kentin körfezini ve dağların muhteşem manzarasını gören büyük ve uzun bir çan ku-
lesi bulunduğunu, içindeki duvarların dini temaların tasvir edildiği ve renkleri hala canlılığını koruyan
fresklerle kaplı olduğunu anlatmıştır. Tozer’den çok daha önce Ayasofya’yı ziyaret eden bir diğer
seyyah Mounsey de aynı şekilde caminin iç kısmındaki duvarlarda bulunan fresklerin ve haçın tahrip
edildiğini belirtmiştir. İncil’deki azizlerin geçmişini temsil eden nakışlarla kaplı duvarın da bir tabaka
ile kapatıldığını belirten Mounsey, İstanbul’da bulunduğu esnada Ayasofya’nın camiye dönüştürülmek
için çalışma yapıldığı söylemiş, uzun beyaz sakalları olan ve her yönüyle bir Türk’ü andıran uzun
boylu bir paşanın çalışmaları yakından takip ettiğini ve yapıyı camiye dönüştürme çalışmalarıyla old-
ukça yakından ilgilendiğini belirtmiştir.45

Sonuç

Genel olarak bakıldığında Seyyahların Osmanlı İmparatorluğu’na geliş amaçlarının farklı oldukla
rı görülmektedir. Seyahatnamelere bakıldığında gezginlerin genellikle üçüncü şahıslardan edindikleri
bilgilere de uzun uzun yer verdikleri görülürken tüm seyahatnamelerde saray, cami, mezarlık, az da
olsa okul, hastane vs. gibi yerlerin de tasvirlerine sıkça rastlamıştır. Aynı şekilde Türklerin fiziksel
özellikleri, yaşam şekilleri, ibadetleri, Sultanların haremi, Türk kadını gibi konulara da eserlerinde
ayrıntılı olarak yer vermişlerdir. Ancak, Türklerle bu kadar ilgilenen Avrupalı gezginlerin Osmanlı

98