Page 81 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Meclis-i Mebusan’ında İttihat ve Terakki Partisi’nden Hama Milletvekili
Seyyid Haşim Bey’dir. Mehmed Nesîb Efendi, Rüştiye’de ve Dârüttalîm’de
okumuştur. Hukuk Mektebi’nden de mezundur (1880). Ancak özel hocalardan
medrese tahsili de yapmış, hatta Evkaf-ı Hümayun Meclisi idaresi reisi Atıf
Bey’den bile ders almıştır. Uzun süre mahkemelerde görev yapar ama aynı
zamanda müderristir o. 1909’da Bayezid Dersiamı olarak kürsüye çıkar.
1914’te Arap Edebiyatı ve Hukuk Usulü okutur. 1915’te Darülfünun Hukuk
Medresesi Fıkıh Usulü müderrisi olur. 1918’de Süleymaniye Medresesi’ne
müderris olur. Darü’l-Hikmeti’l-İslamiye üyeliğine atanır. Bu görev 1922’ye
kadar sürer. Medreselerin kapanmasından sonra açıkta kalır, 1930’da vefat eder
(Bilgili 2015: 484-485). Mustafa Asım kendisinden Usul dersi almıştır.

Mustafa Asım’ın İstanbul’da önemli hocalarından birisi de Ali Alâeddin
Âlûsî’dir. Onun babası Kelam ve Fıkıh âlimi Hayreddin Numan (öl.1899),
dedesi ise ünlü müfessir, fakih, edip ve şair Şehabeddin Mahmud Âlûsî
(öl.1854)’dir. Onun Rûhu’l-Me’ânî adlı tefsiri meşhurdur. Diğer oğlu
Cemaleddin Mahmud Şükrî (öl. 1924) de ıslahatçı bir din âlimi, tarihçi ve
edebiyatçıdır. Ünlü doğu bilimci Louis Massignon ondan faydalanmıştır.
Eserlerini eleştirel ve yenilikçi bir yaklaşımla yazan Âlûsî’ler, Bağdat
Mercâniye Medresesi’nde müderrislik yapmışlar, zaman zaman müftülük ve
kadılık görevlerinde bulunmuşlardır. İstanbul ile de alakaları vardır. Ali
Alaeddin Âlûsî İstanbul’da müderrislik de yapmıştır. Mustafa Asım ondan
Ferâiz ve Edebi Sanatlar dersi almıştır. Onunla Kütüb-i Sitte başta olmak üzere
muhtelif hadis koleksiyonlarını okumuştur. Yine Âlûsî ile birlikte âlim ve şair
Kayravanlı İbn Reşîk’in (öl.1064) şiir kültürü ve teorisi, İslam’ın şiire bakışı,
şiir eleştirisi ve belâgat ve me’anî konularına dair Umde’si ve diğer eserleri ile
Mehmed Saîd Sünbül’ün Evveliyât’ını okumuştur. Ayrıca babası Numan
Âlûsî’nin Cilâü’l-Ayneyn ve Gâliyetü’l-Mevaiz adlı iki eserini; dedesi
Şehabeddin Mahmud Âlûsî’nin Ruhu’l-Me’ânî adlı Kur’an Tefsirini45
okumuştur. Mustafa Asım’ın Ali Alaeddin Âlûsî ile incelediği kitaplar arasında
19. Yüzyılda Hindistan’da Ehli Hadis Ekolü’ nün kurucularından Hintli âlim
Sıddık Han’ın (öl. 1890) Fethü’l-Beyân adlı Tefsiri de vardır. Bu ekol fıkıh
mezheplerine ve tasavvufa karşıdır. Sıddık Han’ın bu eseri İmamı Şevkani
merkezli bir çizgidedir. Hintli Hanefi fakihi ve muhaddis Muhammed Âbid’in
(öl.1841) Hasru’ş-Şârid fî Esânîd-i Muhammed Âbid46 adlı eseriyle de Mustafa
Asım, Ali Alaeddin Âlûsî sayesinde tanışmıştır. Bu eser yazarın tahsil ettiği
ilimler ve rivayet ettiği kitapların isnatlarını içerir. Yazar Yemen’e giderek
orada tabiplik yapmış; aynı zamanda Şevkani’nin derslerine katılmıştır.
Şevkani ile ilişkisi daha sonra da hep devam etmiştir. O da yenilikçidir. Mısır’ı
eleştirmekte, orada ilmin yok olduğunu, geriye “taklit ve tasavvuftan başka bir
şey kalmadığını” ifade etmektedir. Nakşi’dir.

Bütün bunların dışında Mustafa Asım, Ali Alaeddin Âlûsî ile Tunuslu
İbn Azzûz diye tanınan Şeyh Muhammed Mekkî nin kitaplarını da okumuştur.
İbn Azzûz, kökü Halvetiye’ye dayanan Azzûziye tarikatındandır. 1866’da genç
yaşta bu tarikatın şeyhi olmuştur. Doğum yeri Nefta’da müftülük ve kadılık,
Tunus Zeytuniye Medresesi’nde müderrislik yaptı. Dinî ilimler yanında

45 Bu tefsir dirayet tefsiridir. Bununla bilgili birçok yüksek lisans ve doktora
tezi yapılmıştır. Bkz. Abay 2011: 118-121.

46 İnce, İrfan (2009), TDV-İA, c.37, s. 246-247

816