Page 81 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Sona Doğru

Xianwen (Tuoba Hong, 465-471) dini bakımdan o kadar inançlı bir Budist’ti ki 471 senesinde keşiş
olmak için tahtından feragat edip yerini oğluna bırakmıştı. Çinlileşme, Xiaowen (Yüan, Tuoba Hong,
471-499) Saltanatı sırasında da sürdü. Başkent 494’te Çin’in coğrafi merkezinde bulunan Luoyang’a
taşındı37. Yönetici sınıf, göçebe Tabğaç kültürü ile yüksek Çin kültürü arasında sıkıştı kaldı38 ve melez
bir kültür geliştirdi. O kadar ki Tabğaç dili, isimleri ve giysileri yasaklandı39. Hanedan Yüan adını
aldı. Sonuçta Çinlileşmiş haneden, Çinlilerin gözünde ‘barbar’, içinden çıktığı göçebelerce ‘Çinli’
olarak görülmekteydi.40 Wei shu, biraz da karikatürize ederek Luoyang’daki asıl sarayın doğusunda,
veliaht prensin inşa ettirdiği eğri-bürü Doğu Sarayında binlerce insanla birlikte hizmetçilerin de ipek
kumaş dokumak yanında satmak için alkol de üretmekte olduklarını; bu arada sarayın çevresindeki
bahçelerde hayvan ve sebze yetiştirdiklerini anlatmaktadır41. Tabğaçların güneyde bulunan Çin milli
imparatorluğu üzerinde hakimiyet kurma çabaları sürekli olarak başarısızlıkla sonuçlandı.42 Xuan Wu
Di’nin (Tuoba Ke, 499-515) ölümünden sonra dul eşi İmparatoriçe Hu (515-518) T’o-Pa - Wei ‘yi
idare etti. İmparatoriçe Hu, Türk vasıflarını sürdüren son Tabğaç olarak anılır.43 İnançlı bir Budist olan
İmparatoriçe Hu, Budist rahip Song Yun’u kuzey batı Hindistan’a doğru Budist yazmaları derlemek
için bir seyahate gönderdi. Song Yun, 518-521 yıllarında gerçekleştirdiği geziden önemli bilgilerle geri
döndü. 44

Tabğaçlara bağlı T’ihle, Joun-Juan ve Hsien-pi kabileleri ayaklandı ve devlet ömürleri kısa sürecek
Doğu Wei (534-550) ve Batı Wei (535-557) olarak iki hanedanlığa ayrıldı. İç karışıklıklar ve Hsien-
pi’de görev yapan Çinli komutanların güç kazanmaları sonucu Tabğaçlara da yansıyan çalkantılı bir
döneme girildi. Tabğaçların yıkılışıyla (557) birlikte, Moğolistan’da Jou-Jan45 birliği öne çıktı. Gök-
türkler işte bu Jou-Jan - Tabğaç çatışmalı ilişkileri çerçevesi içinde oluşmuştur. Golden, göçebe / yer-
leşik ilişkilerinde bunun yinelenen bir model olduğunu savunmaktadır.46

Göçebe hanedan kendine bir başkent kurar, fethedilen ülkenin kendinden önce kurulan mali
sistemine çoğunlukla dokunmaz ve bu ülkenin bürokratik görevlilerine dayanma noktasına gelir.
Zamanla, hanedan ve yerleşikleşmiş seçkinler özümlendikçe, onlarla boydaşları arasındaki uçurum
büyür…Tabğaç Devleti’ni yıkılışa götüren şey (bazıları yerleşmeye zorlanan) boydaşların hanedandan
artan yabancılaşmalarıydı.47

Orta Asya’nın kadim tarihi sona ererken, Altaylarda yeni bir Türk Devleti kurulmakta, Brahma-
putra Vadisinde Tibetliler ortaya çıkmaktadır ve Çin ise Sui ve T’ang hanedanlarının muhteşem Orta
Çağ kültürünü doğuran Rönesans’ı başlayacaktır48.

Qimin Yaoshu
(Halkın Sağlık ve Mutluluğu için Gerekli ve Yararlı Teknikler)

T’o-Pa - Wei döneminde bir memur olan Jia Sixie tarafından yazıldığı bilinen Qimin Yaoshu bazı
kaynaklara göre 544 yılında tamamlanmıştır. Kitap 10 ciltte, toplam 92 bölümden oluşmakta ve Çin’in
1500 yıllık tarım, bahçecilik, ağaçlandırma, ipekçilik, hayvancılık, veteriner ilaçları, üreme, mayaland-
ırma, yemek pişirme, saklama, çorak arazi ıslahı gibi teknoloji ve kültürel birikimlerini derlemektedir.

81