Page 72 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

TABĞAÇLAR1
Han - Türk Sentezinde Sosyal Yaşam ve Yemek Kültürü

İbrahim CANBULAT*

Özet

Tabğaç, 3. yüzyılda H’sien-pi Birliği’nin batı boylarından doğdu. Kuzey Çin’de 4. yüzyılda görülen
siyasi belirsizlik döneminde, Tai adında bir devletçik oluşturdular. Aralarında Moğol kabilelerde bu-
lunmakla birlikte konuşma dili Türkçeydi. Bir yandan göçebe gelenekleri, diğer yandan içine girdikleri
yüksek Çin kültürünün pratik ve dinamikleri nedeniyle ikili bir yönetim tarzı geliştirdiler. Sonuçta bu
kültürel sentez, yönetici sınıfı oluşturan hanedan ve seçkinlere yayıldı. Yer-Gök Tengri inancına bağlı
olan Tabğaçlar, sonradan Budist olmuşlardır. Çinlileşme ve Budizm’in etkisiyle, yöneticileri göçebe
Tabğaç kültürü ile yüksek Çin kültürü arasında sıkıştı kaldı ve melez bir kültür gelişti. Tabğaç dili,
isimleri ve giysileri yasaklandı. Sonunda Çinlileşmiş haneden, Çinlilerin gözünde ‘barbar’, içinden
çıktığı göçebelerce ‘Çinli’ olarak görülmekteydi. Bu sentezden doğan çok görkemli bir grotto ve ölü
gömme geleneğinden geriye dönemin yaşam ve kültürünü belgeleyen arkeolojik eserler kaldı. Mezar
odalarında bulunan işlevsel araçlar yanında freskler, Tabğaçların günlük yaşam ve kültürleri ile ilgili
olarak önemli bilgiler sağlamaktadır. Bunlar kadar değerli bir başka belge ise Çin kaynaklarında bu-
lunan Qimin Yaoshu’dur. Bu belgede sağlıklı beslenmenin gerekleri belirtilmekte ve önemli sayıda
yemek reçetesi verilmektedir. Bu reçeteler arasında bulunan Barbar (hu) usulü çorba ve Barbar usulü
tahıl reçeteleri, büyük olasılıkla Türk göçebelerden günümüze ulaşabilmiş en eski iki yemekle ilgilidir.

Anahtar Kelimeler: Doğu Türkleri, Tabğaç, Yemek Tarihi, Yemek Kültürü

T’O-PA – WEI
Social Life and Food Culture under Han - Turk Syncretism

* Bu yazı daha önce Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1) s. 238-264, 2017’de yayınlandı.
Yüksek Mimar; Kara Üzüm Sokak 12, TR-78600 Safranbolu / Karabük; mailto:ibrahim@canbulat.com.tr.
1 (Grousset, 2015, s. 541) “V. asırda Kuzey Çin’de hükümran olan T’o-palar yahut Tabğaç Türkleri tarihi, ziyadesiyle alakaya değer.
Çünkü bu tarih bize, yarı yarıya (sadece yarı yarıya) Çinlileşmiş ve bu sebeple kuzeyinde vahşi halde kalmış göçebe kabileler üzerinde
kıymetli bir teşkilat üstünlüğü kazanmış oldukları gibi Çinliler üzerinde de askeri faikıyetini tam bir şekilde muhafaza eden göçebe bir
Türk-Moğol kavmi özelliğini göstermektedir.”.

72