Page 30 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 30
tarih çevresi
bir demir yolu inşa etme niyetinde olduğunu inşasına merkez olabilecek, korunaklı ve
duyan İngiltere’nin İstanbul Büyükelçisi Henry müstahkem bir tersane ve havuzu inşa
Layard, 1878’de Osmanlı devletini İktisadi ettirilmelidir. Islah ve icra heyeti çok büyük
olarak güçlendirecek bu hattın İngilizler ile titizlikle bu işi uygulamaya sokması ve burada
birlikte yapılmasını tavsiye etti. Bu hattın İngiliz çalışacak kişileri titizlikle bulması lazımdır.
şirketlere yaptırılması karşılığında hem Özellikle bütün Irak dâhilinde ve Arabistan’da
güvenliğin sağlanması hem de Osmanlı tramvay ile seyahat mümkün kılınmalıdır.
topraklarını Ruslara karşı savunmayı taahhüt Ticaret ve posta yolları ile köprülerin
ediyordu.46 yaptırılması mamuriyetin ve medeniyetin
gereğidir. Yine güvenlik konusu ele alınarak,
II. Abdülhamit’in yaveri olan, bölgedeki can-mal güvenliği, halkın meskenindeki
sorunları tespit amacıyla buraya gönderilen güvenliği sağlanmalıdır. Bu hükümetin siyaseti
Nusret Paşa47 da raporunda ıslahatın ve gerekli olarak gözden kesinlikle kaçırılmamalıdır.49
ilginin bölgede çok yetersiz olduğunu ifade
etmektedir. Nusret Paşa, çok isabetli olarak Daha sonraları da benzer şekilde bölgenin
yapılacak yeni bir düzenlemenin tek bir kişinin sorunları hiç bitmemiştir. Bu coğrafyanın
inisiyatifine değil de, Avrupa’da olduğu gibi bir sorunları çok olduğu için burada görev yapan
program dâhilinde yapılması uygun Osmanlı memurları bölge ile ilgili görüşlerini
görmektedir. Bunun için de Avrupa’daki merkeze daima bildirmişlerdir. Bunlardan biri
söylenişi ile öncelikle “ıslahat heyeti” denilen de; Osmanlı Devleti’nin Bumiyan Baş
ve bir “program” dâhilinde hareket eden bir şehbenderi Celal Kadiri, Hariciye Nezareti’ne
grubun böyle bir düzenlemeyi uygulamaya gönderdiği bir raporda, İngilizlerin, İran, Irak ve
koymasının gerekliliğini açıklıyor. Bu nedenle Arabistan konsoloslukları vasıtasıyla
de bu heyette yer alacak kişilerin işinin ehli, daha bulundukları bölgelerin siyasi ve askeri
önce bu gibi çalışmalarda denenmiş, bölgeyi durumunu araştırmakta ve hatta Arap
tanıyan ve bilen, devletine sadakatle çalışacak, şeyhlerinden bazılarının zihinlerini bulandırarak,
namuslu ve dürüst kişilerden seçilmesi milli duygularını uyandırmak gibi çalışmalarda
gerektiğini vurguluyor. Bölgede dini grupların, bulunduklarını bildirmekteydi.
tarikatların ve şeyhlerin önemli bir etkisinin
olduğu da açıkça görülmektedir. Nusret Paşa, İstanbul’a gönderilen konu ile alakalı
ıslahat heyetinin bunun da önemle göz önünde raporlarda, İngilizlerin Basra körfezi ve
bulundurulması gerektiğini vurgulamaktadır. çevresinde tek hâkim güç olduğu ve Osmanlı
Islahat Heyeti’nin uygulayacağı “Islahat Devleti’nin gerçek rakibinin İngilizler olduğu
Programı”‘da “Islahat Programının İçeriği” vurgulanmaktadır. Bütün bunların yanında
başlığı altında bölgede gördüğü birçok aksaklığı, Basra ve körfeze ait yazılan raporlarda, İngiliz
eksikliği yapılması gereken işleri ayrıntılarıyla propagandasının doğrudan Osmanlı Devleti’nin
açıklamaktadır.48 bölgedeki egemenliğine yönelik olduğu
vurgulanmaktadır. İngilizlerin amaçlarının,
Önerilerinden biri de, Basra Körfezi Bölgede Osmanlıya bağlı Müslüman ahaliyi
sahilinde ve Şatt-ül Fırat boyunda seyr ve devletten uzaklaştırmak ve kendi hâkimiyetlerini
seyahat edebilecek “sefa’in-i bahriye” ve nehrin yerleştirme çabası olarak görülmektedir. Kendi
28
