Page 29 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 29
tarih çevresi
riskini doğurabilirdi. Buna meydan vermemek yürütülüyordu. Basra’nın gelişmesi ve
mamuriyeti İngilizlerin işlerine gelmediğinden
için demiryolu projesi üzerinde durdular. bu halin kalmasını kendileri için daha uygun
görüyorlardı. Bölgede herhangi bir kışkırtma ve
Akdeniz’in Basra körfezine demiryolu bir karışıklık görülmese de ahalinin rahatsız ve
sıhhatsiz bir halleri vukuunda bu durumu
bölümünün de nehir yolu ile bağlanması fikri memnuniyetle karşılıyorlardı. Bu yüzden
İngiltere Necd bölgesinde kuvvetli bir Osmanlı
üzerinde yoğunlaştılar. Düşünülen yol hâkimiyeti yerine, bir Vehhabi iktidarını
çıkarları açısından daha uygun görüyordu.
İskenderun Körfezinden başlayıp
Bölgedeki bu karışıklığın devamı için
Mezopotamya’ya, Bağdat civarına oradan da ihtiyaç duyulan silah ve cephane de Bahreyn
adası üzerinden bölgeye sokuluyordu.
Dicle ve Fırat’ın41 buluştukları yer olan Bahreyn’in ileri gelenleri ve tüccarları hiçbir
kaideye bağlı olmayıp serbest hareket
Kurna’ya ve Basra’ya ulaşacaktı. Fakat asıl edebildiklerinden, bu davranışları Necid
sahillerine de yansımış ve burada karışıklıkların
İngilizlerin gündeminde olan bu proje Almanlar yaşanmasına neden olmuştur. Diğer taraftan
padişahın emri gereği Katar Limanında sürekli
tarafından hayata geçirilecekti.42 bulundurulması gereken gemi de henüz
ulaşmamıştır. Bu yüzden bölgedeki sorunlara
Süveyş Kanalının açılmasıyla beraber paralel olarak silah kaçakçılığı da artmıştır.44
Basra’nın yeniden geliştiği gözlenir. Böylece Osmanlı İmparatorluğu gerek bölgedeki
sorunlara kısa sürede müdahale edebilmek
Körfez ticareti ilerlemiştir. Mithat Paşa’nın gerekse de kutsal saydığı mekânlara seyahat
süresini kısaltabilmek için bölge ile ulaşıma
Bağdat valiliği esnasında (1869–1872) devlet önem vermiştir. Bu kapsamda 4 Ağustos
1871’de İstanbul-Bağdat-Basra demiryolu
nüfuzu kuvvetlenmiş, bölgede yeniden bir projesinin ilk bölümü olarak planlanan 91 km’lik
Haydarpaşa-İzmit hattının yapımına başlandı.
istikrar sağlanabilmiştir. Bu da demografik Bu hat tamamen Osmanlının kendi imkânları ile
yapacağı ilk hat olacaktı.45
yapıya yansımış Basra’nın nüfusunu artmıştır.
Osmanlı demiryolu inşaatları, kısa sürede,
Bir diğer önemli konu da Abdulvahhap büyük devletlerin birbiriyle kıyasıya rekabet
tarafından Necid’te başta dini amaçlarla kurulan ettikleri yatırım alanları haline geldi. Bu yeni
ancak sonraları siyasi bir amaca dönüşen ve dönemde ekonomik çıkarlar siyasi çıkarlarla iç
bölgeyi adeta keşmekeşe çeviren Vahabilik içe girdi. Babıâli’nin, Bağdat ve Basra’ya kadar
meselesidir. Vahabiliğin kısa sürede güç
kazanarak Necid, Ahsa ve Basra körfezinin
önemli birçok merkezinde nüfuz elde etmesi
Hatta Devletin kutsal saydığı Hicaz’a uzanması,
Osmanlı devletinin bölge üzerindeki
hâkimiyetini tartışılır hale getirmiştir.43
Vahabilik unsuru sadece yerel olmakla
kalmamış, dış güçlerin imparatorluğa karşı
faaliyetlerinde de etkili olmuştur. Çünkü bölge,
coğrafi konumu itibariyle önemli bir bölge idi.
Uzakdoğu’ya giden ticaret yolları üzerinde bir
üs konumunda idi. Bu nedenle bölge başta
İngilizler olmak üzere bütün devletlerin ilgisini
çekmişti. İngilizlerin Arabistan üzerindeki
yayılmacı faaliyetleri Güney Arabistan’da
olduğu gibi, Basra ve civarında da
27
