Page 98 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Atatürk, Nutuk’ta milletine tarih önünde milletine hesap vermiş, yaptıklarını anlatmıştır.
Yapılanların niçin, nasıl, hangi amaca ulaştığını anlatmak için yapmış, karşılaştıkları zorlukları, bu
zorlukları aşmak için izlediği yolu ve yöntemi bir bir ortaya koymuştur. “19 Mayıs 1919’da Samsun’a
çıktım” diye başlayan uzun konuşma metni, önce Mondros Bırakışması Sonrası’nda ulusun ve ülkenin
karşılaştığı güçlüğün görüntüsünü çizmektedir. Ardından Anadolu’da başlayan işgalleri ele almakta;
ardından adım adım işgallerin nasıl geliştiğini, bu gelişmeler karşısında Sultan Vahdettin’in ve onun
etrafında yer alanların işbirlikçi tutumunu ve giderek işgalci güçlerin işlerini kolaylaştırmak için nasıl
uğraştıklarını irdelemektedir. Anadolu’ya çıkış öyküsünü, bunun ardındaki gerekçeyi; Anadolu’ya çık-
tıktan sonra, sivil-asker bürokrasiyle, toplum önderleriyle, yerel direniş örgütleriyle ve halkla nasıl
iletişime geçip kaynaştığını; adım adım ulusal duruş ve direnişin örgütlenmesinde oynadığı rolü ak-
tarmaktadır. Ardından iç ayaklanmalar, padişah fermanları, “heyet-i nasiha” denilen kurulların ulusal
direniş refleklesirini kırma çabalarını ve sonunda meclisin ve ulusal ordunun kuruluşunu; düşmanla
kanlı hesaplaşmaları ve sonunda İzmir’e doğru yürüyüşün destanımsı anlatımını vermektedir. Anka-
ra’da Cumhuriyet Halk Fırkası’nın 2. Olağanüstü Kurultayı’nda 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında
kürsüye çıkmış altı gün boyunca süren uzun konuşmalar yapmıştır. Beş gün altı saat, son günse 6,5 saat
olmak üzere, toplam konuşması 36 saat sürmüştür. Ankara'da toplanan İkinci Kurultayı'nda 36,5 saat
süren ve altı günde okunan tarihi bir hitabeye dayandığı için Nutuk adını almıştır35 .

Nutuk yalnız geçmiş devrin bir öyküsü olarak Türk toplumunun dününü anlatmakla yetinmez.
Bir ulusun, kendi öz varlığına dayanarak nasıl var oluş savaşımı verdiğini de destansı bir dille anlatır.
Anlatım biçimi açısından, büyük bir sanatsal değer taşır. Bir siyasal önderin, toplumunu aydınlatmak
adına, bu kadar uzun konuşmalar yapıp, söylev ile toplumuna hesap verdiğinin örneği dünyada yok
gibidir. Bu yapıtla o yalnız ulusuna hesap vermekle kalmadı. Ulusu, ülkenin geleceğini belirleyecek
olan ulusal birlik duygusu çevresinde kenetlendirmeyi amaçladı. Böylece ulusal egemenlik ve tam
bağımsızlık duygusu düşünceden çıkıp, bir ülkü halini alacaktı. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’la aynı
zamanda toplumu ve siyasal yapıyı getirmek istediği düzeye doğru yürürken, önüne konulabilecek
tehlikeler konusunda uyarma görevini bu yapıtta yaptı. Bununla kalmadı, daha kendi döneminde, bu
tür olumsuz etken olabilecek kişileri ve siyasal görüşleri, bu yolun dışına itiverdi.

Nutuk ilk defa 1927 yılında, biri asıl metin, diğeri belgeler olmak üzere Arap harfleriyle iki cilt
olarak Türk Teyyare Cemiyeti tarafından yayınlanmıştır. Aynı yıl, tek cilt halinde lüks bir baskısı da
yapılmıştır. Yazı devriminden sonra, bu ilk metnin okunması güçleştiğinden, 1934 yılında, Milli Eğitim
Bakanlığınca üç cilt olarak yeniden basılmıştır. O günden günümüze de pek çok baskıları gerçekleştir-
ilmiştir. Atatürk’ün en özgün çalışmalarından birisi de hiç kuşkusuz “Geometri” adlı yapıtıdır. Bu
yapıtını, ölümünden bir buçuk yıl önce, yani 1936–1937 kışında, Dolmabahçe Sarayı’nda yazdı. II.
Türk Dil Kurultayı yeni bitmişti. Bunun nedeni nedir? Niçin Atatürk gibi birisi, böyle bir kitap yazma
gereksinimini duysun? Atatürk geometrici miydi? Elbette değildi. Ancak, örneğin şu kavrama dikkat
edelim. “Müselles-i mütesaviyul adla”… Bu ve bu gibi kavramlarla oluşturulan ve bunlarla öğren-
cilere geometri, matematik ve diğer pozitif bilimleri anlatan ders programlarındaki eğitimden, ana
kucağından buyana Türkçe konuşan, Türkçe anlayan ve algılayan Türk çocuklarının bu kavramlarla
bir şey anlaması olanaksızdı.

35 İsmail Arar, “Büyük Nutuk’un Kapsamı, Niteliği, Amacı”, Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı Semineri, TTK yay.,
Ankara, 1980, s. 126-1227.

97