Page 75 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

Tahran’dan ihraç edildiler. Bu sıkı tedbirler- leydi: “İran’ın siyasi hayatının en büyük
den haberdar olan Meclis ve taraftarları ise, tehlikesi Rusya ve İngiltere’nin müşterek işga-
silahlanmış olarak Meclisin “mehil-i inikadı” lidir. Bu müşterek işgalin birinci neticesi,
olan, Baharistan imaretine aceleyle gidip İran’da can, mal emniyeti, ticari ve ekonomik
müdafaaya geçtiler. Nereden çıktıkları bilin- hayatın sekteye uğramasına neden olmuştur.
meyen binlerce kişi Tahran’a girip şah Gözlerimizin önünde cereyan eden bu durum
taraftarlarının yanına karıştıkları sırada, şahın dahili kuvvetleri ile bu derece heyecana
Tahran halkının büyük bir bölümü Meclisin gelmiş olan meclis ve taraftarlarını bertaraf
yardımına yetişmekte idi. şemseddin Bey bu etmeye muktedir olmayacağı gerçeğidir. İki
durum karşısında “artık herkes çok bir netice taraf arasında bir çatışma çıkacak olur ise,
ve vahim olaylar meydana geleceğinden şüphe şah ve taraftarlarının yenilmesi ve bilahere
etmeye başladı” demektedir. Artık halk her an yabancı bir devletin müdahelesi ile askeri bir
her şeyi beklemektedir. işgal olur ise, İran’da dehşetli bir karışıklık
çıkabilir. İran’ın yabancı bir devlet tarafından
Oysa ki, İran için tehlikeli olan asıl
işgali Memalik-i Mahruse-i şahaneden olan
durum Rusya ve İngiltere idi. Rusya ve İn-
“Anadolu Kıta-ı Cesimesi” için mahzurlu bir
giltere İran’ı kendi aralarında bölmek
durum olacağına kanaat eylemiş olduğum
düşüncesindeydiler. Özellikle de Rusya,
için, İran’da böyle bir karışıklığın vuku bul-
İran’ın kuzey bölümünü ve Azerbeycan’ı ilhak
mamasını arzu etmek ve mümkünse bu yolda
etmek istiyordu. Bu iki devlet anlaşarak kendi
gayret sarf etmek Devlet-i Aliye için de faydalı
aralarında gizli olarak İran’ı ikiye bölmüşlerdi.
ve önemlidir.”
Yaptıkları bu anlaşma 1907’ye kadar gizli
kaldı. 31 Ağustos 1907’de ise, resmen açık- İran’daki bu karışık ve karmaşık
ladılar. Bu anlaşmaya göre, İran iki nüfuz böl- dönemde tahta çıkan yeni hükümdar M.Ali
gesine ayrılmıştı. şah’ın hürriyet hareketlerine karşı tutumu çok
olumlu değildi. Çünkü Rus bir öğretmenin
1-İran’ın güney doğu kısmı İngiltere’ye
tahsis edilecektir. yanında öğrenim görmüş tamamen Rusların
etki ve nüfuzu altında idi. Aslında bu sıralarda
2-Kuzey kısmı ve Azerbeycan ise,
Rusya da, İran’da yeni bir rejimin kurulmasını
Rusya’nın nüfuzu altına verilecekti. Orta
istemiyordu. M.Ali şah Meclisi kapatmak ve
kısımda ise, yansız bir bölge bırakılmıştı.
Meşrutiyet rejimini kaldırmak amacındaydı.
İngilizler kendi bölgelerinde daha çok Bunun için çeşitli çarelere başvuruyordu.
aşiretlere para dağıtarak duruma egemen ol- Sonuçta iki grup arasında şiddetli çatışmalar
maya çalışıyordu. Asıl amaçları ülkenin yaşanıyordu.
güney-batısında yeraltı zenginliğine sahip olan
Tahran’daki bu karışık durumun ve-
Abadan Ahvaz bölgesini ele geçirmekti.
hametinden korkuya kapılan yabancı ülkelerin
İngiltere ve Rusya’nın İran üzerindeki sefirleri de toplanarak, sefarethanelerinin
nüfuzu ve istekleri konusunda tespitleri şöy- muhafazası ve sefaret maiyetinde iken o

73