Page 71 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

bir yerde meşrutiyetin getireceklerini,mem- arizasında bu sıcak gelişmelerden bahsediyor.
leket ve halk yararına olacağından bahseder. şemseddin Bey’de daha önceki tespitlerde be-
Herhalde bu yüzden olacak ki, halk isyan et- lirlendiği gibi, bu dönemde tahtta bulunan
tiğinde karşı bir mukavemet göstermeden Muzafereddin şahın zayıf bir durumda olduğu,
meşrutiyeti hemen kabul etmişti.” bu esnada hasta olduğu için, bütün devlet iş-
lerini o zaman sadarette bulunan sadrazam
İran’daki bu mali darboğaz, Muzafered-
Ayniddevle eliyle idare edilmektedir.
din şahın müsrifliği yanında, aslında Nasıred-
din şah zamanından beri devam ediyordu. Bu Aslında bu Sadrazam hürriyet düş-
şah döneminde Avrupa usulü bir gümrük manıdır. O nedenle İran’daki halk hareketini
idaresi kurulmuştu. Noz isimli bir Belçikalının baltalamaya çalışmaktadır. Bu amaçla İran’ın
başkanlığında bir heyet görevlendirilerek meşhur hatiplerinden Seyyit Cemalettin İsfa-
İran’a gelmişti. 1900 yılına gelindiğinde hani, hürriyetçi olduğu gerekçesiyle Sadrazam
ise,hazine tamamen boşalmıştı. Bu dönemde tarafından Kum şehrine sürülmüştür. Aydın-
Muzafereddin şah tedavi için Avrupa’ya gide- lardan Ağa Seyit Müctehit’de hapsedilmiştir.
cekti. Tedavi masrafları için 1901’de Rusya’- şemseddin Bey, Ayn-iddevle’nin tedbirsizliği
dan borç alındı. Bu paranın karşılığı olarak da neticesinde bu olayların arttığını ve geliştiğini
İran’ın kuzey kısmının gümrük işletmelerinin söylemektedir. Tahran’da hürriyetperverler
idaresi bu devlete bırakıldı. Borç para ile toplanarak, Seyyit Mehmet’in serbest bırakıl-
Avrupa seyahatine başlayan şah Fransa, İn- masını istemişler fakat Sadrazam bunu yap-
giltere, Rusya, Osmanlı Devleti gibi mem- mamıştır. Ordu ile hürriyetçiler arasında çıkan
leketleri gezdikten sonra Tahran’a döndü. çarpışmalarda, bir öğrencinin ölümüne rağ-
Borç alınan paralar harcanmıştı. Halk arasında men, hürriyetçiler Seyyit Mehmet’i hapisten
ise,1903-1905 yılları arasında hürriyet fikir- çıkarmayı başarmışlardır. Tahran sokaklarında
leri iyice şiddetleniyordu. Ülke çok sıkı bir olaylar dinmek bilmemektedir. Tahran hür-
istibdad rejimi ile idare ediliyor ve adaletsiz riyetçileri yeniden toplanarak Sadrazam aley-
birçok uygulamalar yapılıyordu. hine gösteriler yapmaktadırlar. Bu
nümayişlere ve taşkınlıklara ordunun müdahe-
Hükümete karşı ilk isyan 1905 sen-
lesi sonucunda 15 hürriyetperver daha
esinde bu haksızlıklar sorumsuzca yapılan
öldürülmüştür. Ancak halkın hareketi dinmek
hareketler, adaletsizlikler ve kötü yönetim net-
bilmemektedir. Hürriyetçiler bu kez de cuma
icesinde Tahran’da patlak verdi. Bu isyan
camisinde toplanarak Sadrazam Ayn-iddevle
Tahran’dan başka diğer kentlere de yayıldı.
‘nin azlini istemektedirler. Bu olaylar es-
İsyanları bastırmaya hükümet muvaffak
nasında hürriyetçiler aniden Kum şehrine git-
olamıyordu.
meye karar vermişlerdir. Ancak hükümet buna
Yukarıda kısaca özetlemeye çalıştığımız engel olarak gitmesine izin vermişlerdir. Bu
bütün bu gelişmelerin yaşandığı dönemde Os- kalabalık güruhun Kum’a gidecek
manlı Sefiri olarak Tahran’da bulunan olması,olayların seyrinin daha da artıp şid-
şemseddin Bey, II.Abdülhamit’e sunduğu detleneceğinden korkulmuştur. Böylece yal-

69