Page 70 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

lerindendir. Ayrıca idari uygunsuzluk, suisti- İran elçileri ile tüccarları tarafından takip
maller, zulüm ve artık İranlıların dış dünyaya edilmesi.
açılmaları, Fransız İhtilali’nin yaptığı etkiler,
İran’ın Avrupa’ya gönderdiği öğrenciler
özellikle Osmanlı ve Kafkasya’daki fikir
ve kendi üniversite düzeyindeki okullarına ge-
cereyanları; Bütün bunların yanında Nasıred-
tirdiği Avrupalı öğretmenlerin etkisi.
din şahın para karşılığında 1890 yılında tütün
Avrupalıların, İran ile dostane münase-
işletmelerini İngilizlere vermesi işi çığırından
bette bulunmaları, burada görev yapan
çıkarmıştır.
büyükelçi ve konsolosların etkisi.
Bütün bu gelişmelerin yanında İran’da
Avrupa ile İran arasında yapılan telgraf
dikkate değer bir aydınlanma söz konusu idi.
hattı ve dolayısıyla İran halkının Avrupa ile
Bir doğu ülkesi olarak İran ilk olarak Kaçarlar
daima temasta bulunup, orada gelişin hürriyet
Hanedanlığı zamanında Avrupa’ya öğrenci
olaylarından bilgiler elde etmesi ve bu olayları
gönderilmeye başlanmıştı. Bu öğrenciler
dikkatle takip etmesidir.
Avrupa’yı görüp, inceleyerek yeni fikirlerle
ülkelerine dönüyorlardı. Bunlar halkı aydınlat- İranlı aydınlar tarafından ülke içinde ve
maya çalışıp, İran’da bir çok değişikliğin dışında çıkan gazete ve dergilerin etkisi.
yapılmasını düşünüyorlardı. Böylece İran Halkın içinde bulunduğu durumu ve
halkının Avrupa hakkındaki bilgisi gittikçe İran halkının aydınlanışını tespit ettikten sonra
artıyordu. İranlı entellektüeller halkı meşruti
saraydaki gelişmeleri irdelediğimizde
bir yönetim sistemini kabul etmeye hazırlıyor-
görüyoruz ki, Nasıreddin şahın öldürülmesin-
lardı.
den sonra oğlu Muzafereddin şah 1896 ‘da
şunu da unutmamak gerekir ki, hürriyet tahta çıkmıştı. Babası tahtta iken, Tebriz’de
fikirlerinin gelişmesinde Osmanlı Devleti’nin ikamet eden Muzafereddin , tahta çıktıktan
rolünü de göz ardı etmemek gerekir. Os- sonra kişilik olarak iyi bir insan olmasına
manlı’nın 1876’da Kanun-ı Esasiyi ilan karşın, İran halkına çok yararlı olamamıştır.
etmesi, bu uğurda verilen mücadeleler,Abdül- Zayıf bir iradeye sahipti. Muzafereddin şahda,
hamit’in tutumu, onun önce meşrutiyete sadık aynı babası gibi lüzumsuz yere dış seyahatler
kalması, ardından baltalaması gibi gelişmeler yapıyor, sarayda son derece savurgan ve şaşalı
İranlılar üzerinde çok büyük etki yap- bir yaşam sürdürüyordu. bu durumda da
mıştır.1876’da Osmanlı Devletinde oluşturu- dışarıdan borç para alınmak zorunda kalınıy-
lan meşruti yönetim her ne kadar istenilen ordu. İran ekonomik bakımdan tamamen
başarıya ulaşılamadıysa da, İranlı aydınlar iflasın eşiğine gelmişti. Çok acil olarak parasal
açısından oldukça önemlidir. Bu bağlamda tedbirlerin alınması gerekiyordu.
bakıldığında özetle İran’a hürriyet fikrinin şu
Muzafereddin şah hakkında şöyle
yollardan girdiği söylenebilir:
deniliyordu. “Kendi söylediklerinden haber-
* Osmanlı da görülen Avrupalılaşma sizdir. Zaman zaman düşüncelerini değiştirir.
hareketleri ve bu durumun İstanbul’da bulunan Mesela istibdadı savunur görünürken, başka

68