Page 21 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

SONUÇ

Biz kervansaraylar ile ilgili sözlerimizi maddeler halinde şöyle bitirebiliriz:
1- “Kervansaray” daha çok bu kurumların Selçuklu ve Fars kültür çevresindeki adıdır.
2- Kervansaraylar bir çağa adını vermiş karakteristik kurumlar.
3- Kervansaray öncelikle İslam hudutlarındaki müstahkem savunma mevzilerini ifade eden
kışlalardır.
4- Stratejik önemlerine göre değişik büyüklüklerin de olan kervansarayların bazıları adeta etrafı
surlarla çevrili ve kalelere müdafaa edilen bir yerleşme merkezi halini almışlardı.
5- Bu kurumlarda gönüllü piyade ve süvari mücahitler, askeri birlikler, bazı bölgelerde, yolcular,
misafirler ve gönül ehlinden insanlar bulunurdu.
6- Ana yollar üzerinde özellikle ticari kervanların konaklaması ve asayişi koruma merkezleri
olarak muhkem binalara “ribat” denmiştir.
7- Türk İslam dünyasında Kervansaray (karbansaray), ribat, tekke, zaviye, hankah (hanakah),
han, düveyre, buk’a, savma’a, dergah, âsitane gibi kurumlar birbirlerinin müradifi kabul edilebilirler.
8- Ribatlarda yolcuların bütün medeni ihtiyaçlarını karşılayacak hizmet kısımları (cami, mutfak,
hamam, yatakhane, depo, tamirhane, vb.) bulunurdu.
9- Güvenlik merkezi fonksiyonunu yitiren kervansaraylar gariplerin, yoksulların, öğrencilerin,
kimsesiz dulların barınağı haline gelmiş ve ribat adanı almışlardır.
10- Ribatlar zamanla belirli tarikatların yuvalandığı, şeyhlerin dini öğretim, ibadet ve fikir meclis-
leri düzenledikleri din eğitimi merkezleri haline gelmişlerdir.
11- Bazı ribatların fıkıh ve hadis alimlerinin örgün eğitimine ayrılıp, medrese görevi ifa ettiği
tespit edilmiştir.
12- Ribatlarda askeri, ahlaki, dini tasavvuf ağırlıklı bir yetişkin (halk) eğitimi yapıldığı bilinmek-
tedir.
13- Türk İslam dünyasının çeşitli bölge ve asırlarında ribatlar; misafirhane, tarikat merkezi, yurt,
eğitim kurumu, ticaret merkezi, pazardan hapishaneye kadar bir çok görevler ifade ede gelmişlerdir.
14- Bu görevleri hakkıyla yapabilmek için belirli özellikleri ile bir han, kervansaray ya da ribat
mimarisi oluşmuştur.
Bu malumat bize; kervansarayların ne muazzam bir teşkilata sahip olduğunu, dönem ve bölgenin ne
yüksek bir ticari potansiyele ve kültürel zenginliğe ulaştığını göstermektedir. Söz konusu ettiğimiz
tarihi, kültürel, ticari, askeri, dini, mimari vs. fonksiyon ve yönleriyle kervansaraylar için dense dense
bir “Kervansaraylar Medeniyeti” denilebilir.
Günümüzde bu kurumların fonksiyonlarıyla örtüşen işleve sahip dünyada bir müessese bulunmamak-
tadır. Demek ki; kervansaraylar tarihin ölümsüzlere has dünyasında yerlerini almışlardır.
Kervansaray; taş, duvar ve sur ile başlayıp, askeri, iktisadi kuvveti, insana hizmet ve hürme-
ti içinde besleyip büyüten ve barındıran, eğitim ile geleceği emniyet altına alıp uhrevi bir inanç ile
varlığını asırlarca sürdürmüş eşsiz bir sosyal muavenet kurumudur.

23