Page 20 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

I.X.Ve Diğer Fonksiyonları.
Hanlar ve kervansarayların hemen hepsinde karşılaştığımız yukarıda belirtilen fonksiyonları
yanında sadece bazılarında rastladığımız nadir bazı işlevlere de sahip oldukları görülmektedir. Onlar
şöyle sıralanabilir,

a- Türbe ya da Mezarlık Fonksiyonu:
Ribatlar, “fakir yolcuları barındırmak hizmetini görmekle beraber dervişlerin oturup ibadet etmelerine
mahsus birer tekke olduğu, tarihi kaynaklarda bilhassa tesbit olunmaktadır; zengin vakıflara malik
olan bu müesseselerde, ekseriya onu yaptıranların türbeleri bulunduğu gibi, dervişlerin başında birer
şeyh de bulunmakta ve bunlar da öldükleri zaman ribat’a gömülmektedirler…..
Bu ribatlar hemen umumiyetle, ribat müesseselerinin ve oraya mensup birtakım mücahit dervişlerin
mezarlarını da ihtiva ediyordu.” 50 Hatta bazı bölge emirlerinin kendilerini ribatlara gömdürmek sure-
tiyle burada defnedilmiş bulunan mücahitlerin sevaplarına katılmayı ümit ettikleri yolunda ifadelere
rastlanmıştır. 52 Bu durum razı ribatların diğer fonksiyonlarına karşın küçük çapta da olsa bir mezarlık
hüviyetine sahip olmalarına yol açmıştır.

b- Askeri Cezaevi Fonksiyonu:
Osman Turan İbni Bîbî’ye istinaden; “İzeddin Keykavus’un Eyyubilerle yapılan muharebesinden bah-
sederken esir olan Selçuk askerlerinin hanlara hapsedildiğini, Keykavüs’ün Kılıçarslan’ın askerlerini
Alâaddin kervansarayında tevkif ettiğini bildirmekle beraber bu askeri ehemmiyetleri bakımından pek
önemli bir durum içermez” 52 demektedir. Her kervansaray için denmese de kervansarayların tari-
hlerinde böyle bir iş gördükleri de tespit edilmiş olmaktadır.

c- Sığınaklık Fonksiyonu:
Bazı, Selçuklu kervansaraylarında sefer esnasında ordunun konakladığı, yabancı hükümdarların ağır-
landığı ve bu yapıtların gerektiğinde hapishane ve sığınak olarak da kullanıldığı bilinmektedir. 53
Hapishanelik askeri bir hizmet şekli gibi görünüyorsa da, sığınak oluşun bir askeri kuvvet için olmak-
tan ziyade sivil halk için söz konusu olduğu sanılmaktadır.

d- Eğlence ve Serserilerinin Buluşma Yeri Fonksiyonu:
Çok nadir de olsa, “Şehirlerdeki bazı hanların halkın zevk ve eğlence yeri olarak kullandığı da gözük-
mektedir. Meselâ XIII üncü asırda Konya’da bulunan Ziyaeddin Han’ı böyle idi. Rivayete göre, bu-
rada çok güzel, hoş sesli, çengi çalan bir kadın vardı. Onu dinlemeye gidenlerin bir çoğu kendisine
ve sesine aşık olmuşlardı ki sultanın hazinedarı Şerafeddin de bunlar arasında idi; ve nihayet o beş
bin dinar mihr vermek suretiyle onunla evlenmişti.” 54 Bir diğer kaynakta seyyah İbn Havkal’a izaf-
eten X.asırda Palermo ribatından bahsedilmekte ve burasının dindar ve hayır sever insanlar hesabına,
düzenli cemiyet dışında geçim yolu bulan serserilerin bir bir buluşma yeri olduğu 55 kaydedilmektedir.

e- Öğrenci Yurdu Fonksiyonu:
İslam dünyasının merkez coğrafyasında yer alıp askeri fonksiyonlarına gerek kalmamış bazı ker-
vansarayların ilim öğrenmekle meşgul öğrencilerin kaldıkları yurt olarak hizmetlerini sürdürdükleri
görülmüştür. 56 Şehir merkezlerindeki bazı hanların hala aynı amaçla kullanıldıkları bilinmektedir.

22