Page 188 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

yapmış oldukları silah yardımını birden bire ki bunlardan biri Varlık Vergisi'dir.
kesmiş olmalarıydı. İngiltere, Türkiye ile olan
Varlık Vergisi, Türk toplumsal
ilişkilerini sertleştirmekte o denli kararlıydı ki,
yaşamında olumsuz izler bırakmış olduğu gibi,
Port Sait'ten ayrılan silah yüklü bir Türk
dış siyasi ilişkilerde de önemli sonuçlar
gemisini çevirip,"yükünü boşaltmadan
doğurmuştur. Bunun yanı sıra, Varlık Vergisi,
gidemeyeceğini" bildirmişti. ABD ise;
Tek Parti Yönetimi'nin siyasi esin
Kiralama-Ödünç Verme Antlaşması yoluyla
kaynaklarının "Milli Şef" kavramı altında
yapılan yardımları durdurmuştu.137
uygulamada ne boyutlara ulaşabileceğini de
1944 yılı başlarından başlayarak kanıtlayan önemli bir olgudur.142
Türkiye ile İngiltere ve ABD arasında bir
A. Verginin Kapsamı
güven bunalımı doğmuştu. Askeri yardımlar
İkinci Dünya Savaşı'nda "Milli Şef"
kesildiği gibi, ABD ve İngiltere savaşın
İsmet İnönü'nün yönetiminde Türkiye
gidişatıyla ilgili haberleri bile vermez
"ihtiyatlı" siyaset içinde, tüm tepkilere karşın
olmuştular.138 Müttefiklerin Türkiye'yi
sınırları korumada başarılı olmaktadır. Ama
savaşa sokma çabalarını, kendine özgü
ekonomik ve toplumsal yapıyı korumak ise
"yokuşa sür"139 siyasetiyle boşa çıkaran
daha zordur.143 Bir milyona yakın bir
"Milli Şef" İsmet İnönü, ülkeyi bir cehenneme
ordunun beslenmesi ve böylesine önemli aktif
çevrilmekten kurtarmıştı. Ama Türk-İngiliz
bir nüfusun üretim dışında kalması, zaten pek
ilişkilerinin "sıfıra indiği"140 bir dönemde,
güçsüz olan Türk ekonomisini felce uğratmış
Türk-Sovyet ilişkileri tehlike çanları çalarken
durumdadır.144 Savaş nedeniyle ortaya çıkan
ve Almanya'nın çöküşünün arifesinde, Türkiye
hammadde ve yedek parça kıtlığı, üretimi
savaş sonuna kendini "tedirgin hissedecek"141
olumsuz olarak etkilemeye başlamış, büyük
kadar yalnız ve güvensiz giriyordu.
kentlerde yaşayan üst düzey bürokratlar
III. "Milli Şef" İsmet İnönü'nünSavaş
kendilerini, en alt kesimden hamal ve ayakkabı
Boyunca Tepkilere NedenOlan Diğer
boyacıları ile birlikte kuyruklarda
Uygulamaları
bulmuşlardır.145
A. Varlık Vergisi Çıkmazı
Karne uygulaması, alıcı ve satıcıların
Türkiye'nin izlemiş olduğu dış siyaset, tüm denetimlere karşın etkisiz kalması,
savaşın sonuna doğru, bu nedenlerden dolayı, "tezgah altından ödeme"nin yaygınlaşmasına
müttefik devletler üzerinde olumsuz izler koşut olarak, birçok ithalatçı, ihracatçı, acente
bırakmış ve tepkilere yol açmış bulunuyordu. komisyoncunun karaborsa faaliyetleri,146
Ancak savaş dönemi boyunca, Türkiye'ye aşırı kazançların gerçekleşmesi sonucunu
karşı suçlamalarda bulunulmasına neden getirmiştir. "Harp zenginleri" daha çok ülkenin
olmuş ve uluslararası siyasi alanda ticaret merkezi İstanbul'da bu gruplar arasında
yankılanmış daha başka uygulamalar da vardır gelişmiştir. Kentlerde yaşayanlar, özellikle

186