Page 51 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Yine Âlî Mustafa’nın sözünü ettiği Risale-i Şerh-i Akvâl-i Hacı Bayram-ı Velî ve Risâle fî De-
verâni’s-sûfiyye adlı eserlerinin 69 mevcudiyeti şüphelidir. Zira Risâletü’n-nûriyye ve Def‘u matâin adlı
eserlerinin bazı parçaları kütüphane kataloglarına müstakil birer eser gibi girmiştir .70

Türkçe Makamât-ı Evliya adlı eserinde Akşemseddin 18 başlık altında mürşit-mürit, seyr ü sülûk,
velâyetin başlangıcı, ikinci velayet, fenâ makamı, hikmet, Âdem Peygamber’in, cezbe ehlinin, tasarruf
sahiplerinin makamları, küllî makam, maşuk ve müşahede makamları gibi manevî dereceler hakkında bil-
giler vermiştir. Her ne kadar Bursalı Mehmed Tahir bu eseri Akşemseddin’in halifelerinden Şeyh Hamza
Baba’ya izafe ediyorsa 71 da eş-Şekaiku’n-Nu‘mâniyye mütercimi Mecdî Mehmed bu eseri gördüğünü ve
okuduğunu belirtmektedir 72. Makamât-ı Evliya 1972 yılında Ali İhsan Yurd, 2012 yılında ise Metin Çelik
tarafından İstanbul’da yayımlanmıştır.

Kaynaklarda zamanın Lokman’ı olarak anılan Akşemseddin tıp ilminde, özellikle de Calinus tıb-
bında kendisini yetiştirmiş ve bu alanda da eserler kaleme almıştır. Tıp eğitimini kimlerden ve nerede
aldığı bilinmemekle birlikte, gitmiş olduğu İran ve Horasan diyarlarından öğrenmiş olabileceği veya o
yıllarda Amasya’da ünlü bir hekim olan ve Cerrâhiyye-i İlhâniyye müellifi Sabuncuoğlu Şerefeddin (ö.
1468’den sonra) ve yine Fatih devrinin ünlü hekimi Altuncuzâde/Altunîzâde ile görüşmüş olabileceği akla
gelmektedir. Zira tıbb-ı Nebevîyi çok iyi bilmektedir. Bu arada Fracastor’dan bir asır önce bulaşıcı bedenî
hastalıklar için mikrobun varlığı meselesini ortaya atması da önemlidir 73. Mana âleminde ruhların tabibi
olup dalalet hastalığına düşenlere çaresaz olan Akşemseddin’in İsevî dualarıyla, hasta gönüllerin de hayat
bulduğu bilinmektedir. Hatta rivayete göre bitkilerin, “Ben filan hastalığa faydalıyım” diye hal dilleriyle
ona seslendiği nakledilmiştir 74. Tıpla ilgili en önemli eseri Türkçe Mâddetü’l(Mâidetü’l)-Hâyat’ta bitkisel
tedavi yöntemlerinden söz etmiştir. Baş, diş, göz, nezleden frengi ve cüzzama, mafsal ağrılarına, ateşli
hastalıklara, mide ve bağırsak hastalıklarına, hatta veba gibi bulaşıcı hastalıklara dair devalar içeren
eser 75 yayımlanmıştır (Yurd- Kaçalin, İstanbul 1994; Mehmet Sait Toprak, İstanbul 2019).

Akşemseddin şiirle de meşgul olmuş 76 bazı manzumeleri Kemal Eraslan tarafından yayımlan-
mıştır 77. Keza Şâir Tabîbler’de de bazı ilahi ve şiirlerine yer verilmiştir .78

Akşemseddin’in 45 beyitten ibaret manzum Nasîhatnâme’si Ali İhsan Yurd tarafından yayımlan-
mıştır (Yurt – Kaçalin neşri, s. 40-45).

69 Künhü’l-ahbâr, s. 227.

70 İsmail Yakıt, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, s. 41-43.

71 Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1333, I, 13. Bu Hamza Baba’nın II. Bayezid zamanında Manisa’da yaşayan kolonizatör Türk dervişlerinden

olduğu, Nif/Kemalpaşa ilçesinin Kapukaya mevkiinde bir yer açıp su getirterek bir zaviye ve bağ dikip orayı ihya ettiği, gelip geçenlere

hizmeti dokunması münasebetiyle de bu padişahın iltifatlarına mazhar olduğu anlaşılmaktadır (Ömer Lütfi Barkan, “Osmanlı İmparator-

luğunda Bir İskân ve kolonizasyon metodu olarak Vakıflar ve temlikler I, İstilâ devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri ve zaviyeler”, Vakıflar

Dergisi, İstanbul 1974, sayı 2, s. 297. Türbesinin bulunduğu ilçede adına izafetle Hamzababa köyü bulunmaktadır.

72 Mecdî Mehmed, aynı eser, s. 246.

73 Her ne kadar Adnan Adıvar tarafından kabul görmese de Bedi Şehsuvaroğlu bu hususta biraz daha iyimserdir (Osmanlı Türklerinde İlim,

İstanbul 1970, s. 41-42. Bedi Şehsuvaroğlu, Türk Tıp Tarihi, Bursa 1984, s. 47, 62).

74 Menâkıb (Yurd – Kaçalin), s. 131; Lâmiî Çelebi, s. 797; Âlî Mustafa, s. 228.

75 Osman Şevki (Uludağ), Beşbuçuk Asırlık Türk Tabâbeti Tarihi (sadeleştiren: İlter Uzel), Ankara 1991, s. 45-50, 164; s. 171-172.Cl. Huart,

“Ak Şemseddin”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1965, I, 230-231; H. J. Kissling, “Ak shams al-din”, Encyclopedia of Islam, new edition, I,

312-313; Orhan F. Köprülü – Mustafa Uzun, “Akşemseddin”, DİA, İstanbul 1989, II, 299-302.

76 Sadettin Nusret Ergun, Türk Şairleri, İstanbul 1936, I, 400.

77 “Akşemseddin’in Dinî-Tasavvufî Şiirleri”, Türk Dünyası Araştırmaları 1984 Yıllığı Belleten, 1984 (Ankara1987), s. 11-84. Şiirlerinin tah-

lili için bk. Kemal Yavuz, “Şiirleri İçinde Akşemseddin’in Tasavvuf Dünyası ve Psikolojik Yaklaşımlar”, Akşemseddin Sempozyumu Bildir-

ileri, s. 49-58; Cemal Kurnaz, “Tasavvuf Şiirinde Akşemseddin’in Yeri”, aynı eser, s. 59-71; Müjgan Cunbur, “Akşemseddin’in Şiirlerindeki

İç Dünya”, aynı eser, s. 85-94.

78 Veli Behçet Kurdoğlu, Şâir Tabîbler, İstanbul 1967, s. 74-77. 51