Page 51 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

lecek diğer eserler Fethi Tevetoğlu tarafından yazılan Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar5 ve Uluğ İğ-
demir tarafından yazılmış olan “Heyet-i Temsiliye Tutanakları” dır6.

Teşkilat-ı Mahsusa yahut Umur-ı Şarkiye

Enver Paşa, İttihat ve Terakki Fırkası’nın yönetimi ele almasından sonra 17 Kasım 1913’de
İttihad-ı İslam propagandası yapmak ve askeri istihbarat elde etmek için Teşkilât-ı Mahsusa’yı ya da
diğer adıyla Umur-ı Şarkiye’yi kurmuştur7. Teşkilatın kuruluş tarihi hakkında farklı görüşler bulun-
maktadır. Yaklaşık üç buçuk yıl Ali Başhamba’nın başkanlığını yaptığı Teşkilat-ı Mahsusa’nın tas-
fiyesi için 5 Aralık 1918’de görevlendirilen Süvari Kaymakamı (Yarbay) Hüsamettin Ertürk, 1957
yılında yayınladığı anılarında, teşkilatın Enver Paşa tarafından I. Dünya Savaşı’ndan hemen önce
kurulduğunu belirtmiştir.8 Ayrıca Hüsamettin Ertürk, örgütün Enver Paşa tarafından kurulduğunu şu
sözleri ile doğrulamıştır: “İngilizlerin meşhur istihbarat servisi gibi bizim de muhtelif memleketle-
rde propaganda yapmak, askeri sırları ele geçirmek, bir taraftan İslamların diğer taraftan Türkleri
ayaklandırmak ve hepsini günün birinde bir imparatorluk bayrağı altında birleştirmek gibi son derece
karışık ve güç birtakım problemlerin halini isteyen bir teşkilat kurmamız zaruretini Birinci Cihan har-
binden önce düşünen Enver Paşa olmuş idi.”9

Çoğunluğu İttihatçı subaylardan oluşan Teşkilat-ı Mahsusa Süleyman Askeri Bey’in başkanlığın-
da kurulduktan sonra Osmanlı Devleti’nin bütün kurumlarını ele geçirerek iktidarını devam ettirmek
için çalışmıştır. İttihat ve Terakki Fırkası’nın önde gelen isimleri Talat, Enver ve Cemal Paşalara
göre de bunu sağlamanın tek yolu böyle bir örgütün kurulmasıdır. Enver Paşa’nın Harbiye Nazırı
olmasından sonra gerekli zemin hazırlanmış, Teşkilat-ı Mahsusa daha da güçlenmiştir. Dahası Talat
ve Cemal Paşaların önemli mevkilere getirilmesiyle devleti ele geçirmek için bir araç halini almaya
başlamıştır10. Teşkilatın kadrosu devletin bilinen politik, askeri ve mali organlarının dışında doğrudan
Enver Paşa’nın kendisine bağlı ajanlardan oluşmuştur 11.

Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinin öncelikli amaçlarından birisi de I. Cihan Harbinde Müslümanların
Osmanlı Devleti’ni desteklemelerini sağlamak olmuştur. Bu yolda özellikle düzensiz birlikler silah
altına alınarak eğitilmiş ve uzman askeri kadrolar oluşturulmuştur. Teşkilat bu yönüyle yeri geldiğinde
birçok bölgede Osmanlı topraklarını koruyan tek güçtür denilebilir. Her ne kadar örgütün başarıları
sınırlı kalmış ve savaşın gidişatını çok fazla etkilemeyi başaramamışsa da İtilaf Devletlerini belirli
bir zayiata uğratmıştır. Daha da önemlisi bozulmuş bir devlet sistemini korumak için gayret etmiş ve
üyelerinin birçoğu bu uğurda seve seve can vermiştir 12.

Örgüte “Teşkilat-ı Mahsusa” isminin Miralay Rasim Bey (veteriner) tarafından 1913 ya da 1914
Ağustos’unda verildiği düşünülmektedir. Dahası Rasim Bey’in Kuşçubaşı Eşref Sencer’e daha öncel-
erden örgütün kurulmasına dair telkinlerde bulunduğu rivayetler arasındadır13. Eşref Bey, Salim Sami,
Çerkez Reşit ve Hüsrev Sami Bey’de örgütün diğer üst düzey yöneticileri arasında yer alan isimlerdir14.

Espiyonaj ve kontrespiyonaj yani casusluk ve karşı casusluk faaliyetleri için kurulmuş olan Teş-
kilat-ı Mahsusa I. Cihan Harbinden sonra imzalanan Mondros Ateşkes anlaşmasından İttihat ve Ter-
akki Fırkası’nın sorumlu tutulması ve Enver, Talat ve Cemal Paşaların tutuklanarak sürgüne gönderil-

51