Page 230 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Rıza Soyak: Atatürk'ten Hatıralar, C. II; Yapı ilgilendirmiş olduğu kadar Balkan Anltantı'nı da
Kredi Bankası Yayınları; İst. 1973, s. 279. ) Son yakından ilgilendirirdi. Türkiye'nin yapması
günlerinde Atatürk'ün önemle vurguladığı gereken normal iş Balkan Konseyini olağanüstü
konulardan biri de; Sovyet ilişkilerinin 1925 toplantıya çağırıp, bir Balkan birliğini bu ülkeye
Antlaşması'nın temelleri üzerinden göndermekti. Bu Balkan birliği büyük olasılıkla
yürütülmesidir. Bunun yanında Türkiye'nin Yugoslavya'dan oluşturulabilirdi. Tüm Balkanlı
ölçülü olmasından yanadır. (Bkz. İsmail Soysal: devletler Yugoslavya'nın bu hareketini destekler,
"1925 Türk Sovyet Saldırmazlık Paktı'na Ek Arnavutluk'ta öne
Gizli Kalmış Bir Belge: Çiçerin'in Mektubu"; 34 sürülen anarşi ortamı ortadan kalkınca hem
Türk Tarih Kongresi Ankara, 21-25 Eylül 1981, İtalyanlar, hem Balkanlılar birliklerini karşılıklı
Kongreye Sunulan Bildiriler, III. Cilt, T. T. K.
geri çekmek zorunda kalırlardı. Bu kararlı
B. Ankara, 1989, s. 1929 vd.).
davranış ise İtalya'nın Yunanistan' a saldırmasını
33 Yavuz Özgüldür: Türk Alman İlişkileri (1923-1945); da önlerdi. Tevfik Rüştü Aras'ın düşüncesine
Genel Kurmay Basımevi, Ant., 1993, s. 108; göre Atatürk sağ olsaydı, izleyeceği siyasanın bu
Koçak, 110. olacağıdır. ("Neler Olacaktı"; Milliyet, 16 Mart
34 Söz konusu telgrafın tam metni için bkz: SSCB 1971) Ayrıca "takip edilen politikamız
Dışişleri Bakanlığı: Stalin-Roosevelt ve bakımından herhangi bir ittifak düşünülmesine
Churchill'in Gizli Yazışmalarında Türkiye acele ihtiyacımız yoktu. Savaş Almanya ile
(1941-1943); Türkçesi Levent Konyar, Havass, Polonya arasında başlayacaktı". (Aras, a.g.k.,
İst., 1981. (Belge: S. 88/No 28) s. 10. 199. ) Şükrü Kaya da Aras'la aynı düşüncededir.
O'na göre: İkinci Dünya Savaşı'nda Almanları
35 Aras, a.g.k., 198. Balkanlara istemeyerek sokmaya yönelten etken
36 İtalya'nın Habeşistan'a saldırıp bu ülkeyi işgal etmesi Mussolini'nin Arnavutluk ve Yunanistan'a
üzerine, Milletler Cemiyeti İngiltere'nin girişimi saldırmasıdır. Atatürk sağ olsaydı Mussolini
ile İtalya'ya karşı yaptırımlar uygulanması buna cesaret edemezdi. Mussolini Atatürk'ün
kararını aldı. Türkiye bu karara katıldı ve Balkan devletlerini derhal toplayıp, karşı önlem
uyguladı. Bu konuda Türk Dışişlerinin Ottova alacağını gayet iyi biliyordu (Soyak. II, 529).
Büyükelçiliğine verdiği karar için bkz: (Dışişleri 39 Türkiye'nin İngiliz-Fransız blokuna olan eğiliminin
Bakanlığı İkinci Dünya Savaşı Arşivi, Kutu 38, gittikçe artması üzerine, Almanya Türkiye'yi
Dosya 12 Fihrist 1) Bunun üzerine İngiltere
yeniden kazanma, hiç olmazsa bu bloktan uzak
Türkiye'ye başvurarak Akdeniz'de İtalya'ya
tutmak amacıyla Türk ordusunda Birinci Dünya
uygulanacak yaptırımlar sırasında çıkabilecek
Savaşı'nda görev yapan bir eski asker olan Franz
bir çatışmada İngiltere'nin yanında olup
Von Papen 18 Nisan 1939'da Almanya'nın
olamayacağını sordu. Türkiye'nin buna yanıtı da
Ankara Büyükelçisi olarak Hitler'in emriyle
olumluydu. (A. g. a. Kutu 38, Doşya 12, s 1) atadı (Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi; Arş.
Bununla birlikte Türkiye İtalyan tutumundan IV-6, Dosya 54, Fihrist, 11). Bu Almanya'nın
oldukça kaygı duymaktaydı. Bu nedenle Rodos Türkiye'ye verdiği önemin bir göstergesidir
Konsolosluğu ve Aydın Valiliği aracılığı ile (Ahmet Şükrü Esmer: Siyasi Tarih (1919-1939);
İtalyanların On iki Ada'daki tüm faaliyetlerinden
S. B. F. Y., Ankara, 1953, s. 249. ).
haberdardı. Bkz.: Milli Savunma Bakanlığı
Arşivi, Sandık 630, Dolap 62, Dosya 6. 40 Ludmila Jivkova: Türk İngiliz İlişkileri 1933-1939;
Çev. F. Muharrem, F. Erdinç, Habora Kitabevi
37 Ahmet Şükrü Esmer, Oral Sander: "İkinci Dünya
Yyn. İst., 1978. s. 215-217, Von Papen,
Savaşı'nda Türk Dış Politikası", Olaylarla Türk
Ribentrop'a gönderdiği raporlarda, Hitler'in
Dış Politikası (1919-1973) C. I, Dördüncü Baskı,
konuşmalarında, Türkiye'deki Alman
A. Ü. S. B. F. Y. No: 407, Ank. 1977, s. 144.
çıkarlarının öncelikle ekonomik nitelik
38 Arnavutluk İtalya tarafından işgal edildiğinde öne taşıdığını, ve Almanya'nın asla toprak savları
sürülen gerekçe bu devletin içine düşmüş olduğu olmadığını vurgulamasını istiyordu (a.g.k., 215-
anarşi ortamıdır. Bu gerekçe İtalya'yı 216).

228