Page 41 - Tarih Çevresi Dergisi - Ocak Şubat Sayısı 2021

tarih çevresi

Siiligin ortaya cikisinin ve bu denli yayilisinin Layihasinda, Siiligin yayilmasini
Safavi Devleti`nin kurulusuna denk geldigini onlemek icin alinacak tedbirleri siralamistir.
ve bu mezhebin zuhurundan da Safavileri Iran`daki okumus kesimin bir kısmınin bu
sorumlu tutmaktadir. Ona gore, devletin yalanci mezhebin boyundurugundan
kurucusu Sah Ismail Muslumanlari birbirinden kurtulmak istedigini ama buradaki rejim Siilik
ayiracak olan bu mezhebi engelleyebilecek uzerine kuruldugundan herkesin ister istemez
gucteki Maveraunnehir ulemasini para ile onu desteklemek zorunda oldugunu da
susturmustur. Onun amaci halkin zihnini vurgulamaktadir. Bu durum Irak`ta gecerli
karistirip onlari Sii olmaya zorlamak boylece olmadigi icin tedbir almaya Irak`tan
de Safevi saltanatini guclendirmek hem de baslanilmasi gerektigini ifade etmektedir.
hilafet merkezi Istanbul ile uzakdogudaki Ozetle Binbasi Ali Riza Bey, Irak`ta alinacak
muslumanlari arasina bir set cekmektir. olan onlemleri ayrintilari ile aciklamaktadir.
Kendisinin de yakindan bildigi bolge olan Uzerinde durdugu ve ozellikle vurguladigi
Irak``ta , Siiligin Osmanli`da tesir ettigi ilk yer nokta ise, egitim konusu ve bolge halkinin
olan Bagdat ve havalisinde gunden gune hem dini hem de diger konularda olan
yayildigini gozlemlemistir.Safavi Devleti cehaletlerinin ortadan kaldirilmasidir. Bunun
Siiligi siyasi gucunu artirmak icin bir silah icin de bolge de yeni okullar acilmasini
olarak kullanirken, Osmanli topraklarini da savunmakta hatta acilacak olan bu yeni
kolay elda etmek icin bu gucunu kullanip, okullarda ders verecek olan egitim kadrosunun
yetistirdigi ulema sayesinde Siiligin Irak`ta hangi konularda daha ehil olmasi gerektigini
benimsenmesine caba sarfettiklerini de belirtmektedir. Siiligin yayilmasinda asil
soylemektedir. Oysa Osmanli Devleti`nin sebep olarak gordugu cehaletin ancak yeni
birinci amaci Islamiyeti yaymaktir. Osmanli okullar acilarak ortadan kaldirilmasindan
padisahlari bir eliyle hacli ordularina karsi baska care gormemektedir. Okullar
dururken diger bir eliyle de dogudaki Islamiyetin temellerini dogru bir sekilde
muslumanlari hilafette birlestirmek icin insan ogreteceginden Iranlilarin tesirlerinin boyle
ustu bir caba harcamislardir. Ote yandan yok edilebilecegini ifade etmektedir. Ayrica
Safeviler ise, Osmanli Devletine karsi Siiligi Iran`da uc yil boyunca Sehbenderlik
icat ederek bu Muslumanlarla baglantisinin yapmasindan dolayi da Iran cografyasi ve Iran
kesilmesini saglamislardir. Iran alimlerinin toplum yapisini da iyi analiz ettigini
makam sevdalari, yukselme hirslari onlarin soyleyebilecegimiz Binbasi`nin Iran ile ilgili
dinlerini ve imanlarini feda edecek kadar kotu tesbitleri de oldukca dogru ve gercekcidir. Bir
niyetli olmalari, halki daima kendilerine itaat Osmanli subayinin gorev yaptigi bolgeyi ve
eden muhtac kimseler olarak gormeleri, hatta bu bolgedeki toplumu iyi analiz etmis
ve hatta Sunniligi Hristiyanlik ve oldugunu soylememiz mumkundur. Ali Riza
Putperestlikle bir tutmaya kadar giden, dine Bey, soz konusu raporunda tarif edilen sistem
uymayan adet ve kurallari Islam dininin sayesinde islam aleminde ikilik yaratan bu
geregiymis gibi sunmaktan ve iftira etmekten durumun egitim yolu ile kolaylikla
cekinmemisler demektedir. cozumlenebilecegini vurgulamistir.

39