Page 7 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

10.000 ribat bulunduğu hakkında İbn Hallikan’ın ifadesini ve eski coğrafyacıların Ribatların çokluğu
hakkındaki kayıtlarını ancak bu suretle izah edebiliriz”.2

Olaya bir miktar sosyal psikolojik açıdan yaklaşırsak, “İslam’ın ilk asırlarında, bilhassa daimi bir
cihad sahası olan yerlerde ne gibi psikolojik hususiyetlerin hakim olduğu kolayca tahmin olunabil-
ir. Bundan dolayı, servet sahiplerinin bu gibi küçük Ribatlar yaptıklarını yahut mevcut Ribatların
müdafaa kudretini artıracak hayırlı tesislerde bulunduklarını, bir çok dindarların cihad farzını yerine
getirmek için hudutlara koşarak Ribatlarda muvakkat veya daimi surette yerleştiklerini görüyoruz.
Ribatlarda yaşadıkları için “murâbıt” adını alan bu gaziler, umumiyetle gönüllülerden ibaretti;
birçokları, muayyen bir zaman bu cihad vazifesini gördükten sonra, ana yurdlarına dönüyorlardı.
Düşman hücumu karşısında ateş kuleleri ile uzaklara haber verildiği gibi, civardaki ahaliye
de davullarla tehlike işareti veriliyor ve herkes Ribatda toplanarak müdafaa tanzim olunuyor-
du. Daha sonraları Ribatlarda en geç XVI. asırdan başlayarak devletten tahsisat alan daimi mu-
hafız kuvveti bulunduğu ve gönüllülerin bunlara yardımcı kuvvet olarak iltihak ettiği malumdur”.3

Murabıtın, birçokları, muayyen bir zaman bu cihad vazifesini gördükten sonra, ana yurtlarına dönüyor
ve böylece senede birkaç defa mürettebat değişiyordu.

Düşman hücumu karşısında, mürettebat civarındaki eli silah tutan erkekler ile takviye ediliyor ve bun-
lar davul çalınarak toplanılıyordu.

Garb İslam dünyasında son cihad sahası olan Endülüs’de, hudud boylarında Ribatlar tesis edilmiş
olduğu tahmin edilebilir.

Kervansaray ananesinin yakın şarkta inkişafı Selçukluların ve ondan doğan Türk Devletlerinin eseridir.
Fakat bu husustaki faaliyetlerin en çok inkişaf ettiği saha Selçuk Türkiye’sidir.

“Karatay Kervansarayı Selçuk ordularının doğu ve batı hareketlerinde konakladığı bir yer olduğu gibi
Memluklar Sultanı Baybars’da Anadolu’ya gelirkin ordusu ile burada misafir olmuştur.
Moğol kumandanı Baycu’nun Eyyuphisar civarında bulunan Kılıçarslan ribatın’da (yanında) kışladığı
Kongurtay’ın aynı havalideki Pervane Ribatı etrafında karargâh kurduğu hakkındaki kayıtlar ker-
vansarayların ordunun emniyeti ve ihtiyaçlarını sağlaması bakımından gördükleri hizmetle ilgilidir.
Kervansarayların müdafaa vaziyetleri hakkında verdiğimiz malumat askeri ehemmiyetleri ve bu mak-
sat uğrunda kullanılmış olacaklarını meydana kor.

Hususiyle hudutlara yakın olan kervansarayların muharebe zamanlarında, eski hudut ribatları vazifesi-
ni gördüğü muhakkaktır”.4

I-II. İktisadi Fonksiyonları
Türk-İslam dünyası kervansarayları askeri bakımından haiz oldukları ehemmiyetin dışında,

9