Page 232 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

olsaydı, daha ileri gidip Yunanistan'a saldırma devletlerden Belçika ve Lüksemburg'un sürekli
tarafsızlık statüsü 1914 tarihinde Almanya
44 cesaretini gösteremezdi. Bununla birlikte, Türkiye
tarafından bu devletlerin işgal edilmeleri ile son
İngiltere'ye yönelmeyip, tarafsız bir siyasa
bulmuştur. Buna karşılık İsviçre sürekli
izlemiş olsaydı, Balkanlar'daki Türk etkisinden
"tarafsızlık" statüsünü günümüze kadar
dolayı Almanya da bölgeye gelmezdi (Soyak, II,
sürdürmeyi başarabilmiştir (a.g.k., 67-68).
527).
59 İsmet İnönü bunun farkındadır. Aradan yıllar
53 Cumhuriyet Türkiyesi ile Nazi Almanyası arasında geçtikten sonra, Metin Toker'in bu doğrultuda
ilk ticaret antlaşması, 10 Ağustos 1933 tarihinde sormuş olduğu bir soruyu şöyle yanıtlayacaktır:
Berlin'de gerçekleşmiştir. Antlaşmayı Türkiye "Benim düşündüğüm tarafsızlık politikasının,
adına İktisat Vekili Mahmut Celal Bayar ile
bugünkü tarafsız grupların politikaları ile benzer
Almanya adına Dışişleri Müsteşarı Von Bulow
hiçbir tarafı yok. Ben iki tarafa müttefik olmayı
tarafından imzalanmıştır. Antlaşmanın
ve onları taahüde sokmayı tasavvur ediyordum."
gerçekleşmesi ve tartışılan konular ve koşulları
(İsmet İnönü: Televizyona Anlattıklarım; Haz.
için bkz: Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi; Arş. Nazmi Kal, Bilgi, Yyn. Ank., 1993, s. 79. ) Oysa
IV-6, Dosya 54, Fihrist 156-2.
aynı İnönü, 1 Kasım 1945 günü TBMM'ide
54 Alman Büyükelçisi Von Papen, Türkiye'nin yapmış olduğu konuşmada günün koşullarına
tarafsızlığını sağlamak için tüm gücünü sarf uygun olarak Türkiye'nin konumunu başka türlü
etmiştir (Bkz. Franz Von Papen: Memoires; açıklamak gereğini duymaktadır: "1939
Flamarion, Paris, 1953.) İlkbaharında ufuklar karardığı zaman Türkiye
kendi benzerleri içinde tek millettir ki, idealin
55 T. R. Aras'a göre: tarafsızlığa yönelen Türkiye doğru istikametini görerek açıktan İngiltere ve
üretimini artırdığı ölçüde tarafsız İsveç'in yaptığı
Fransa'nın yanında mevki almıştır. 1940'ta
gibi, savaşan taraflara altın karşılığı mal satması
Fransa
işten bile değildir. Yer altı madenlerinden, krom,
bakır her ne çıkarabilirse yine taraflara özgürce düştüğü ve Britanya harbi başladığı zaman, İngiltere'nin
satabilecektir (A. g. y., Milliyet, 16 Mart 1971). kahramanlığını öven ve onun yanında
bulunduğunu söyleyen tek millet yine biziz"
56 Bkz: Selim Deringil: Denge Oyunu-İkinci Dünya (İnönü Diyor ki, Nutuk-Hitabe-Beyanatlar-
Savaşı'nda Türkiye'nin Dış Politikası: Tarih Hasbıhaller; Toplayan, metni hazırlayan ve
Vakfı Yurt Yyn., İst. 1994. notları neşreden; Prof. Dr. Herbert Meizig, Ülkü
57 Bkz: Edward Weisband: İkinci Dünya Savaşı'nda Basımevi, İst., 1946, s. 217).
İnönü'nün Dış Politikası; Türkçesi, M. Ali 60 Erkin, a.g.k., 126.
Kayabal, Milliyet Yyn, İst., 1974.
61 Koçak, Türkiye'de Milli Şef Dönemi..., 124.
58 İlhan Lütem: Devletler Hukuku Dersleri; Birinci
Kitap, Balkanoğlu Matbaacılık, Ankara, 1959, s. 62 Özgüldür, a.g.k., 128.
182; Gönlübol'a göre de; "tarafsızlık" iki ya da 63 Türk Hükümeti, Türk ordusunun eksikliklerinin
daha fazla devlet arasında çıkmış bir savaşta belirlenmesi, bunların Almanya tarafından
üçüncü tarafların bu savaş dışında kaldıklarını giderilebilmesi amacıyla daha 1937 Kasımı'nda
bildirme durumudur. Bu durumdaki bir devlete bir askeri Alman heyetini Türkiye'ye davet
uluslararası hukuk bazı haklar tanımakta ve etmişti (Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi;
"vecibeler" yüklemektedir. Başka bir deyişle Arş. IV-6, Dosya 54, Fihrist 144). Türk ordusu
"tarafsızlık" uluslararası bir hukuk kurumudur. üzerinede incelemeler yapmak onun
Bunun yanında İsviçre, Belçika ve Lüksemburg eksikliklerini belirlemek üzere Türkiye'ye gelen
gibi ülke tarihi boyunca daimi tarafsızlığı diğer Kurmay Albay Von Fretter ve Binbaşı Richard
ülkelerce tanınmış devletler vardır. Avrupa'nın Leppez'den oluşan heyet İstanbul ve Ankara'da
büyük devletleri İsviçre'yi 1815'te, Belçika'yı bulunan birliklerde çeşitli incelemeler yapmıştı.
1831'de, Lüksenburg'u da 1867'de sürekli (Cumhurbaşkanlığı Atatürk Arşivi; Arş. IV-6,
tarafsızlık durumuna getirmişlerdir. Ancak bu Dosya 55, Fihrist 135-1. ).

230