Page 228 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

DİPNOTLAR 9 Us, Hatıra Notları, 313. Karşı gurubun İnönü'ye karşı
çalışmalarının başarıya ulaşmasının iki önemli
1 Asım Arar: Son Günlerinde Atatürk (Dr. Asım Arar'ın nedeni vardır; Birincisi, İnönü Başvekillikten
Hatıraları); Selek Yyn., İst, 1958. S. 27-30.
ayrıldıktan sonra TBMM, Hükümet, CHP ve
2 Cumhurbaşkanı Atatürk ile Başvekil İsmet İnönü devletin bürokratik kadrolarında radikal bir
arasında dış siyaset konusunda derin görüş tasfiyeye gidilememesi, dolayısıyla İnönü'nün
ayrılıkları önemli rol oynamıştır. Atatürk dış hiçbir zaman etkinliğini yitirmemiş olmasıdır.
siyasette ne kadar atak bir siyasetten yana ise, Buna bağlı olarak İnönü'nün karşıtlarının belki
İnönü de o kadar ılımlı ve statükocu bir de etkin bir aday çıkaramamalarının temelinde
siyasetten yanaydı. Örneğin Hatay konusunda bu gerçek yatmaktadır. Dolayısıyla iktidar
Atatürk kendi deha ve sezgi gücü ile uluslararası mücadelesi de sertleşmemiş, sönük geçmiştir.'
siyasal konjonktürü ve Fransız-Alman ilişkilerini Koçak, a.g.k., 56) İkincisi ve en önemlisi de
değerlendirerek, Türkiye'nin Hatay'ı topraklarına Cumhurbaşkanı seçiminde ordunun İsmet
İnönü'den yana ağırlığını koymuş olmasıdır.
kolayca katabileceğine inanmaktaydı. İnönü ise
(Hikmet Bila: CHP Tarihi 1919-1979; Doruk
uluslararası görüşmeler yoluyla uzunca bir süreç
içinde çözümden yanaydı. Bu nedenle Atatürk Matbaacılık, Ankara., 1979. S. 139-140).
Hükümeti sık sık eleştirmiştir (Hasan Rıza 10 Gündüz, a.g.k., 223.
Soyak: Atatürk'ten Hatıralar, C II, Yapı Kredi 11 Bila, a.g.k., 140.
Bankası Yyn., İst., 1973, 546 654) Dış siyasa
alanında bir diğer anlaşmazlık da, 1937 yılında 12 Yunus Nadi: "Atatürk ve İsmet İnönü"; Cumhuriyet,
imzalanan Nyon Antlaşması'dır. Bu Antlaşma 12 Kasım 1938; "Yeni Cumhur reisimiz İsmet
sırasında İngilizler korsan gemilere karşı İnönü"; Cumhuriyet, 13 Kasım 1938.
yapılacak uluslararası mücadeleye Türkiye'nin 13 "Milli Şef" kavramına, CHP 1938 Olağanüstü
bir destroyer vererek katılmasını teklif etmişler,
Kurultay öncesindeki yıllarda da rastlamaktayız.
Atatürk de İnönü'ye karşın Tevfik Rüştü Aras'a
Recep Peker 1934-1935 Eğitim döneminde
talimat vererek emrivaki teklifin kabul
Ankara ve İstanbul Üniversitelerinde vermiş
edilmesini sağlamıştır. Fakat İsmet İnönü olduğu "İnkılap Dersleri"inde bu konuya
Türkiye'nin bu taahhüdünü uluslararası siyasal değinmiş ve "Bugünkü yaşayışta ulusça üstün
ilişkileri bakımından tehlikeli bulmuş, bunu yine olmak gerekir. Ulusça üstün olmak için, kafası
bir mektupla emrivaki olarak bozmuştur. Bunun ve yüreği işleyen insanların bir büyük ve ana
sonucunda Atatürk İnönü'nün "sürmenaj" inanışta birleşmiş ve beraber olmaları ve yüce
hastalığı nedeniyle dinlenmesini uygun bulmuş, bir şefin ışığı etrafında birleşmeleri ve
Hükümetten uzaklaştırmıştır (Asım Us: 1930- sarılmaları şarttır (a.g.k., 64). Kurultaydan sonra
1950 Atatürk, İnönü İkinci Dünya Harbi ve bu sıfat resmi olarak kullanılmaya başlanacak ve
Demokrasi Rejimine Giriş Devri Hatıraları; " Milli Şef" bir dönemin adı olacaktır (Koçak,
Vakit Matbaası, İst. 1966, 317-318). a.g.k., 67). İlginçtir ki, siyasiler içinde "Milli
Şef" sıfatını ilk kullanan Celal Bayar olacaktır.
3 Cemil Koçak: Türkiye'de Milli Şef Dönemi (1938-
Olağanüstü Kurultayda İnönü'nün
1945); Yurt Yyn. Ankara, 1986s. 45.
konuşmasından sonra söz almış, "Milli Şef"in
4 Asım Gündüz: Hatıralarım; Derleyen İhsan Ilgar, kendisini Başkan vekilliğine getirdiğini
Kervan Yyn. İst., 1973, s. 216-218-226. açıklamıştır (CHP Üsnomal Büyük Kurultayı'
nın Zaptı, 26. XII. 1938, Recep Ulusoğlu
5 Nadir Nadi: Perde Aralığından: Çağdaş; Yyn., 3.
Basımevi, Ank. 1938, s. 61; Koçak, a.g.k., 68).
Baskı, İst. 1979, s. 8.
14 Çetin Yetkin: Türkiye'de Tek Parti Yönetimi (1930-
6 Us, Hatıra Notları, 303.
1945); Altın Kitaplar Yyn. Ank., 1983. s. 157-
7 Şevket Süreyya Aydemir: İkinci Adam; C. II, Remzi 158.
Kitapevi, 2. Baskı, İst., 1968, s. 23.
15 Nadi, 16; Yetkin, 159; Atilla İlhan: Nazımın İki
8 A.g.k., 23. Talihsizliği, Hangi Edebiyat, Anılar ve Acılar;

226