Page 234 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

güne dek, dünyanın en güçlü orduları arasında Hükümetiyle anlaşmayı başarmıştı. Bul
kabul edilen Fransız ordusu "Maginot" hattı ilkelerden biri, "Türkiye Avrupa'nın yeniden
nedeniyle İnönü de bile çarpışmaların dört beş biçimlenmesinde (özellikle Balkanlar ve
yıl süreceği düşüncesi, yerini şaşkınlığa Ortadoğu) aktif rol oynamayı" diğeri de;
bırakmıştır. (Faik Ahmet Barutçu: Siyasi Anılar "Türkiye, Almanya ve İtalya'ya karşı yapılacak
(1939-1954); Milliyet Yyn., İst., 1977, s. 40). savaşlara katılmamayı kabul ediyordu" (Jozeph
Ackermann: "İkinci Dünya Savaşı'nda Türk-
79 Glasneck, a.g.k., 124.
Alman İlişkileri"; Atatürk Konferansları VI,
80 Türkiye'nin savaş dışı kalmasını kolaylaştıran, Türk- (1973-1974) TTKB; Ankara., 1977s. 64-65).
İngiliz-Fransız İttifakı'nın 2 no.'lu protokolüdür:
Bu protokole göre; "Türkiye tarafından 87 Kamuran Gürün: Dışilişkiler ve Türk Politikası,
(1939'dan Günümüze Kadar); SBFY., Ankara.,
üstlenilmiş olan yükümlülükler, bu ülkenin 1983, s. 19.
SSCB ile silahlı bir uyuşmazlığa sürüklenmesine
neden olacak ya da böyle bir eyleme 88 Almanya'nın bu faaliyetleri için bkz: T. C. Dışişleri
zorlamayacaktır." (Soysal, a.g.k., I, 603. ). Bakanlığı: Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl-
İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946);
81 Feridun Cemal Erkin bu durumu şöyle Araştırma ve Siyaset Planlama Genel
açıklamaktadır: "Molotov'un Berlin'i
ziyaretinden sonra, SSCB'nin Mihver'e katılmayı Müdürlüğü, Ank., 1973., s 47 vd.
reddetmesi Alman Politikası aleyhtarlığına karşı 89 Bu görüşmeler ve Bulgaristan'a verilen teminat ve
bir bloğun kurulmasını sağlama alanında bir İngiliz Dışişleri Bakanı Eden ile birlikte Britanya
fırsat vermişti. Kasım 1940'da Macaristan bloğa İmparatorluk Genel Kurmay Başkanı Sir John
üye olmuş ve bunu takiben SSCB'yi kuşatma Dill'inde katıldığı Başbakan Refik Saydam,
çabasında stratejik mevkii çok önemli olan Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu ve Türk Genel
Türkiye'yi de ittifaka ithal etmek için Alman Kurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak'ın da
diplomasisi Ankara üzerinde gayretlere hazır bulunduğu Ankara toplantısı ve bu
girişmişti. (a.g.k., 171-172). toplantıda dile getirilen İngiliz kaygıları için
bkz.: ATESE Arşivi, İkinci Dünya Savaşı
82 Armaoğlu, 20. Yüzyıl, 441.
Koleksiyonu, Kutu 13, Dosya 13, Fihrist 108.
83 Almanya 3 Temmuz 1940'da Fransa'da ele geçirilen
bazı gizli belgeleri açıkladı. Bu belgelerde, 90 Türk-Bulgar Ortak Demeci'nin metni için bkz.
Fransa'nın Bakü petrollerini bombalamak için, Soysal, a.g.k., I, 633 vd.
Türkiye ile görüştüğü belirtiliyordu. Fransa'nın 91 Özgüldür, a.g.k., 141; Mihver devletlerin Balkanlar'ı
Ankara Büyükelçisi Massingli'nin Bakü'nün kuşatması, bunun yanında SSCB'nin sıcak
Fransız uçaklarınca bombalanması sırasında, denizlere inmek için bu oluşumdan yararlanma
Türk hava sahasını kullanıp kullanamayacağını ihtimali Türkiye'nin Trakya' da ve Boğazlarda
Şükrü Saraçoğlu'na sorması, Türkiye'yi bir takım askeri önlemler almasını gerektirdi. Bu
Sovyetler önünde zor durumda bırakmıştı. önlemler için bkz.: ATESE Arşivi İkinci Dünya
(Esmer, Sander, Olaylarla, 154; Glasneck, a.g.k., Savaşı Koleksiyonu, Kutu 22, Dosya 22, (Deniz
124; Özgüldür, a.g.k., 133). Kuvvetleri Lalahan Arşivi, 1940-1941 Yılı
Tatbikatları Dosyası).
85 O kadar ki; daha 1940 Temmuzu'nda Büyükelçi Von
Papen, Türk siyasi çevrelerine ve hükümetine 92 Bu dönem içinde Türkiye, Müttefiklerle yapılan tüm
gönderdiği raporlarda (Özgüldür, a.g.k., 134) görüşmelerden Almanya'ya bilgi vermektedir.
Şükrü Saraçoğlu ile birlikte Türk Hükümeti için (Glasneck, a.g.k., 261; Koçak, Türkiye'de Milli
"Bu Hükümet, Türk-İngiliz-Fransız İttifakını Şef Dönemi, 287, 289, 291).
imza eden hükümettir, O'nunla anlaşılmaz. 93 Irak'taki Raşit Ali Geylani Nazi yanlısı ayaklanma
Başka hükümet olmalı diyebilmekteydi." (Us, başlattığında, bu harekete yardım etmek isteyen
Hatıra Notları..., 456-457 ).
Almanya Türkiye üzerinden asker ve malzeme
86 Von Papen 3 Aralık'ta bazı ilkeler üzerinde Türk göndermek istemişti. Türkiye'nin yapabileceği

232