Page 208 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

karşı dünya kamuoyunda beliren tepkiler, İngiliz devlet adamlarının "totaliter kökenli
Batılı devlet adamları üzerinde bir duyarlılık rejimlere karşı" beliren tepki ve siyasetleri, hiç
oluştururken288 bu devlet adamları daha önce kuşkusuz önemli rol oynamıştı.
belirlenmiş "ortak siyaset" doğrultusunda
B. Potsdam Konferansı'nda
vermiş oldukları her söylev ve demeçte
veSonrasında "Sovyet Tehdidi"
"demokratik" yapıya sahip olmayan devletlere
Türkiye'de çok partili yaşama geçme
karşı olduklarını ve bu gibi ülkelerde
konusu önce San Fransisco'da Türk Heyeti'nce
"demokrasinin" gerçekleşmesi için gerekli
önlemlerin alınacağını sık sık açıklamak daha sonra "Milli Şef" İsmet İnönü'nün 19
gereğini duymaktaydılar. "Üç Büyükler"in Mayıs söylevinde dile getirilirken; "Üç
etkin bir siması olan İngiltere Başbakanı Büyükler" ABD, İngiltere ve SSCB savaş sonu
Churchill 13 Mayıs 1945 günü yapmış olduğu yapacakları işbirliğinin ayrıntılarını görüşmek
bir radyo konuşmasında; "Avrupa kıtasında, üzere bu kez, 17 Temmuz-2 Ağustos 1945

uğurlarında harbe girilmiş iptidai ve şerefli tarihleri arasında Potsdam'da bir araya
prensiplerinin arkada bırakılmamasını veya gelmişlerdi.291 Bu arada 30 Nisan 1945 günü
zaferimizi takip eden aylar zarfında Hitler intihar etmiş, 7 Mayıs günü Almanya
unutulmamasını, demokrat dünya hürriyeti ile hiçbir koşul öne sürmeksizin teslim olmuştu.
kurtuluşun, bu kelimelere verdiğimiz ABD'de ise Roosevelt ölmüş, yerine Truman
manalardan başka suretle tefsir edilmemesini geçmiş, İngiltere'de Churchill seçimleri
şimdiden sağlamak mecburiyetindeyiz."289 kaybettiği için yerini yeni Başbakan Clement
demiş ve uğrunda savaşılan değerleri bir kez Atlee'e terk etmişti. Türkiye'nin
daha ortaya koymuştu. Churchill'in bu demokratikleşmesi konusunda atacağı adımlar
konuşmasından altı gün sonra 19 Mayıs 1945 üzerine vermiş olduğu olumlu demeçler İngiliz

günü "Milli Şef" İsmet İnönü, San Fransisco ve Amerikalı devlet adamlarında olumlu bir
Konferansı'ndan beri basında ve halk arasında etki bırakmış olmalıydı ki; Türkiye üzerindeki
yeni bir partinin kurulacağı yolundaki Sovyet isteklerine karşı oldukça anlayışlı bir
söylentilere bir açıklık getirmiş, çok partili tutum izleyen İngiltere ve ABD; Potsdam
yaşama geçileceği yolunda ilk ipucunu Konferansı sırasında; Sovyetler Birliği'nin
Gençlik ve Spor Bayramı'ndaki bu söylevinde Boğazlar sorununa yalnız Türkiye ile kendisini
vermişti.290 "Milli Şef" İsmet İnönü'nün bu ilgilendiren iki yanlı bir konu olarak bakan
konuşması "Tek Parti Yönetimi" ne dayanan görüşüne ve Boğazlarda askeri üsler
otoriter nitelikli siyasi rejimin artık sona istemesine karşı çıkmaya başlamışlardı.
ereceğinin önemli göstergelerinden biriydi. Churchill,292 Montreux Boğazlar
Tek Parti Yönetiminin siyasi rejimin Sözleşmesi'nde bazı makul değişiklikler
"liberalleşmesi" yönünde aldığı bu değişiklik yapılabileceğini ama Türkiye'den toprak ve
kararında Sovyet tehdidi ve Amerikalı ve Boğazlardan üs istemenin bu devleti açıkça

206