Page 105 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi tarih çevresi

1 Yörük tabirinin mânâ ve menşei hakkında ayrıntılı bilgi için 8 Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Kuyûd-ı Kadîme idi. Kengiri (Çankırı) Sancağı’nda iskân halinde olan tespit için bkz. Faruk Sümer, “Anadolu’da Yaşayan Bazı
bkz. Faruk Sümer, “XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Arşivi, 74 numaralı Ankara Mufassal Tahrir Defteri. İshaklu-i diğer cemaatini de burada ayrıca zikretmemiz Üçoklu Oğuz Boylarına Mensup Teşekküller”, ÎFM,
Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir Bakış”, (Bu defter, bundan sonra TKGM-KKA-TD-74 olarak yerinde olur. Sıraladığımız bu cemaatler dışında yer IX (Ekim 1949-Temmuz 1950), s.481.
İFM, XI/1-4 (1952), s.518-522. kısaltılacaktır). alan diğer cemaatler, Ankara kazası içerisinde iskân 23 Konya’nın kuzey ve doğusundaki bir kısım araziyi
halinde idiler. Bkz. BOA-TD-117, s.123, 138, 140,
2 Rumeli’deki Yörük/Yürükler, Anadolu’daki 9 Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Kuyûd-ı Kadîme 144. ihtiva eden bu saha, Şikâri’de Konya ve Ankara
aşiretlerden farklı bir teşkilât içerisinde olup, devlete Arşivi, 76 numaralı Ankara Yörüklerinin Defteri. (Bu arasındaki sahanın bir kısmı olarak tarif edilmektedir.
hizmet etmekle mükellef askerî bir sınıf idi. Bu hususta defter, bundan sonra TKGM-KKA-TD-76 olarak 17 Bu konar-göçer teşekkül, bu tarihte 40 mezraada ve 6 köyde Bkz.F.Sümer,”Anadolu’da Yaşayan Bazı Üçoklu...”,
bkz. Salâhaddin Çetintürk/’Osmanlı İmparatorluğunda kısaltılacaktır). (Ilıpmar, Uzağluözü, Busal, Yalıncak, Çukurcak, s.462.
Yürük Sınıfı ve Hukuki Statüleri”, DTCFD 10 Ankara Sancağı, 1463 tahririnde Çubuk, Yaban ovası, Balgat) iskân halinde idiler. 1523 tarihli defterde
11/1(1943), s.109. Murtazabad’a bağlı Ilıpmar köyünde sakin olan 24 Elde ettiğimiz verilere göre, 1523/30 tarihinde bu
Bmarıili, Ayaş, Kasaba, Uruş, Şorva, Mürtedova, Bacı, Azizbeylü cemaati, 1571 tahririnde de yine aynı köyde taifeden 27 cemaat Aksaray toprağında, Sivrihisar’da
3 Bu hususta bkz. Ahmet Caferoğlu, “Anadolu Etnik Karacadağ ve Mudrıb timar nahiyelerinden iskân etmekteydi. Bunun yanında Çukurcak nahiyesi 16 cemaat, Koçhisar’da 20 cemaat, KaPacık’da 3
Yapısının Oğuz-Türkmen-Yörük Üçlüsü”, İslâm oluşmaktaydı. 1523/30 ve 1571 tahrir döneminde ise sınırları içerisinde ise 7 cemaat oturmaktaydı. cemaat, Karaman vilâyetinde 3 cemaat, Barçmlı
Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V/l-4 (1973), s.75- 86. Ankara, Yabanâbâd, Çubuk, Ayaş, Murtazâbâd ve kazasında 1 cemaat, Turgud kazasında 3 cemaat,
4 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver 9 Bacı kazalarından oluşmaktaydı. Bu kazaların bugün 18 BOA-MVAD-438, s.399. Bayburd kazasında da 2 cemaat mütemekkin idi. 1571
numaralı Ankara Mufassal Tahrir Defteri. (Bu defter tekabül ettikleri yerler şu şekildedir: Kasaba, bugünkü 19 BOA-TD-117, s.442-443.; TKGM-KKA-TD-74, tahririnde ise, Ankara kazası başta olmak üzere,
bundan sonra BOA- MAD-9 olarak kısaltılacaktır). Ankara ve Elmadağı ile Ankara’nın Kalecik’e doğru v.320b-321a. Çubuk’da 1, Kasaba’da 1, Murtazaâbâd’da 1,
Söz konusu bu defter hakkında detaylı bilgi için bkz. uzanan çevreyi içine almaktadır. Çubuk, Ankara’nın 20-21 “Haymana” tabirinin mânâsı ile ilgili olarak bazı görüşler Koçhisar’da 32, Aksaray’da 25, Turgud’da 2,
Muzaffer Arıkan, H.867 Tarihli Ankara Tahrir Defteri kuzey doğusunda aynı adla anılan kasaba ve civarını; bulunmaktadır. Bu görüşlerden birine göre; Ankara Sivrihisar’da 3, Bayburd’da 4, Kalecik’de 3,
(Açıklamalarla metin tesbiti), (Yayınlanmamış doktora Murtazaâbâd, bugünkü Mürted çevresini, yani Ankara savaşında Yıldırım Bâyezıd’m Timur’a yenilmesiyle Kırşehri’nde 1 cemâat mütemekkin idi.
tezi), AÜDTCF, Ankara 1958.; Kemal Çiçek, “The ile Ayaş arasındaki toprakları; Ayaş, aşağı yukarı Timur ordusu, Haymanaovası’nda ilerler, karargâhı 25 Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğumda
Earliest Population and Fiscal Surveys (Tahrir bugün aynı adla anılan ve Beypazarı’na kadar uzanan bugünkü Timurözü yaylasına kurulur. Timur’un Aşiretlerin İskânı, İstanbul 1987, s.21-22.; Ayrıca bkz.
defterleri) for the Anatolian Provinces of the Ottoman bölgeyi; Yabanâbâd, bugünkü Kızılcahamam ve yanından hiç bir zaman ayırmadığı kızı Mana, Yusuf Halaçoğlu, XVIII. yüzyılda Osmanlı
Empire”, OTAM, 7 (1996), s.91-92.; Emme Erdoğan, çevresini; Bacı, Ankara’nın güneyinde bugünkü bilinmeyen bir nedenle burada kendisini öldürür. Buna İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin
Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Haymana kazasının doğusunda kalan ve genellikle çok üzülen Timur, acı acı bağırarak, “Hey mana Yerleştirilmesi, Ankara 1998, s.21. Atçekenler
Tahrir Defterleri’nin Analizi (TUSOKTAR Veri yörüklerin bulunduğu alanı kapsamaktadır.Bkz. Özer neredesin?” diye seslenir. Bir söylenceye göre hakkında detaylı bilgi için bkz.Hasan Basri Karadeniz,
Tabanına Dayalı Bir Araştırma), (Yayınlanmamış Ergenç, Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Haymana adı, Timur’un bu acılı seslenişleri sırasında “Atçekenlik ve Atçeken Yörükleri”, Anadolu ‘da ve
doktora tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Katkı XVT. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara kullandığı sözcüklerden kaynaklanmaktaydı. Bkz. Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu
Enstitüsü, Ankara 2004, s.11-13. Enstitüsü Vakfı yay., Ankara 1995, s.61-62. 11 Halil “Ankara”, Yurt Ansiklopedisi, Cilt 1, s.579.; Bir diğer Bildirileri, Tarsus 2000, s.183-193.; Rudi Paul Lindner,
İnalcık, “The Yürüks: Their Origins, Expansion and
5 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 117 numaralı Ankara Economic Role”, The Middle East and the Balkans görüşe göre ise; 1071 Malazgirt zaferinden sonra Ortaçağ Anadolusu’nda Göçebeler ve Osmanlılar,
Mufassal Tahrir Defteri. (Bu defter bundan sonra under the Ottoman Empire Essays on Economy and Anadolu’nun Türklere açılmasıyla Kayı boyundan bir (Çev.Müfıt Günay), Ankara 2000, s.121-159.
BOA-TD-117 olarak kısaltılacaktır). kol Karacadağ ve bugünkü ilçe dolaylarına
Society, Bloomington 1993, s.104-105. 26 Halime Doğru, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sivrihisar
6 Diğer defterler için bkz. Halil İnalcık, “Osmanlı’da 11-12 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğumun Ekonomik ve yerleştirilmişlerdir. Burada Ertuğrul Bey’in annesi Nahiyesi, Ankara 1997, s.14.
Hayme ana vefat etmiştir ve bugünkü kaplıcaların
İstatistik Metodu Kullanıldı mı?”, Osmanlı Sosyal Tarihi, (1300-1600), (Editör: Halil İnalcık ve bulunduğu yere defnedilmiş tir. Bu yöre uzun süre 27 Ö.Lütfı Barkan-Enver Meriçli, Hüdavendigâr Livası Tahrir
Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (Der.
Donald Quataert, Türkçeye Çev. Halil Berktay), Cilt Hayme ana adıyla anılmış, sonradan telaffuzundaki Defterleri, I, Ankara 1988, s.599.
1, İstanbul 2000, s.71-75. değişiklik sebebiyle Haymana olarak kullanılmıştır. 28 BOA-TD-117, s.487.
Bkz. . Ancak İ.H.Uzunçarşılı’ya göre, Hayme ana,
H.İnalcık, Şevket Pamuk), T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik 13 Tahrir defterlerinin bu açıdan önemine dair ayrıntılı İnegöl’e tabi Domaniç nahiyesinin Çarşanba köyünde 29 Defterlerde Aydın Beylü cemaatinin iskân yeri “Hâk-
Enstitüsü yay., Ankara 2000, s.7. bilgi için bkz. İlhan Şahin, “Osmanlı Devrinde Konar- medfundur ve hattâ IIAbdulhamid’in iradesiyle ı Seferihisar” olarak tarif edilmektedir. BOA-TD-117,
Göçer Aşiretlerin İsim Almalarına Dâir Bâzı
7 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâjet-i Anadolu Defteri, Mülâhazalar”, ÎÜTED, (Prof.Dr İbrahim Kafesoğlu 1892’de bir de türbe yapılmıştır. Bkz. İ.H.Uzunçarşılı, s.701; TKGM-KKA-TD-74, v.l62b.
937/1530, I, Kütahya, Kara-hisâr-ı Sâhib, Sultan-önü, Hatıra Sayısı), 13 (1983-1987), s.195. Osmanlı Tarihi, Cilt I, TTK yay., Ankara 1988, s.101, 30 BOA-TD-117, s.701-708.
Hamid ve Ankara Livaları, -Di^in ve Tıpkıbasım-, 1 nolu dipnot. A.Nezihi Turan, Yabanâbâd Tarihini
Ankara 1993. (Bu defter, bundan sonra BOA-MVAD- 14 BOA-MAD-9, v.6a. Ayrıca bkz. M. Arıkan, a.g.t, s.20. Ararken, Ankara 1999, s.40. 31 Aydın Beylü cemaatlerinin yoğun olarak iskân halinde
438 olarak kısaltılacak; bu tahrir dönemi de 1523/30 15 BOA-TD-117, s.119-146. 22 Tuz gölü civarındaki bugünkü Şerefli Koçhisar ilçesi, defter oldukları bölgeleri tespit edebilmek açısından bu
olarak ifade edilecektir). Söz konusu bu defterin ve vesikalarda bazen Kuşhisar şeklinde yazılmaktadır. sancaklarda yerleşen cemaat sayılarını vermekte yarar
muhtevası için ayrıca bkz. Feridun 16 Bu yerleşim yerlerinden ikisi (Çukurcak köyü ve Bkz. TKGM-KKA-TD-76, v.l35a.; Aynı vardır. 1571 tahririnde, Sultanönü livasını 5 cemaat,
Emecen,”Mufassaldan İcmale”, OA, XVI (1996), Eslemez mezraası) Çukurcak nahiyesi’ne bağlı iken, Sivrihisar nahiyesini 12 cemaat, Karahisar-ı Sahib
s.37-44. üçüncüsü Murtazaâbâd kazası içerisinde (Abdideresi) sancağı ve bu sancağa bağlı kazaları 27 cemaat,

102 103