Page 7 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Bilindiği gibi Kurtuluş Savaşı, son derece zor şartlar altında verilmiştir. Bu olumsuz koşulların başında
da parasal sıkıntılar gelmektedir. Biz de bu çalışmamız ile milli mücadelemizin en önemli dönemlerin-
den 1922 yılı itibarıyla Göle Kazasının iktisadi hayatı ile ilgili olarak küçük de olsa bir tesbit yapmaya
çalışacağız. Ancak bölgenin ekonomik yapısına gelmeden, bu dönemde genel olarak Osmanlı mali
durumuna değinmemiz gerekmektedir.

Trablusgarb, Balkan Savaşları, I.Dünya Savaşı ekonomiyi olumsuz yönde etkilemiştir. Bu konu-
da en iyi örneği, son Osmanlı Mebusan Meclisinin, kapatılmasından birgün önceki toplantısında ek
ödenek kanun tasarısı görüşmelerinde bulmaktayız. İstanbul halkına ekmek sağlamak için bile İaşe
Nazırlığı 3 milyon liralık ek ödenek istemekte ve konu 18 Aralık 1918 günkü oturumda görüşülmek-
tedir. Kürsüye çıkan Sinop Vekili Fehmi Efendi başkent halkının (İstanbul) aç olduğundan bahsetmek-
tedir. Yani 1918 yılı sonlarında İstanbul halkı açtır. Devlet halka, ekmek verebilmek için 3 milyon lira
bile bulamamakta, bunun için borçlanma yolunu seçmektedir. İstanbul’da dahi açlık tehlikesi ile karşı
karşıya kalınmış olması, ekonominin ne kadar güçsüz ve bozuk olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
Devletin ekonomik ve mali güçsüzlüğü gittikçe artarak, Mayıs 1919’da, devlet memurlarına aylık
ödeyemez duruma gelecektir.1 I. Dünya Savaşının yarattığı bu ekonomik çöküntü ve mal darlığı so-
nucu bir enflasyonist baskı da başgöstermiştir.2 Benzeri bir olumsuzluk zirai üretim içinde sözkonusu
olmuştur. Zirai üretim Dünya Savaşında önemli ölçüde tahrip olmuştur. Aslında devlet, savaşın başla-
masıyla birlikte, büyük bir savaş finansmanı sıkıntısına girmişti.4 Savaşla birlikte ekili alanlarda’da
azalmalar meydana gelmiş, savaş öncesi toplam 75 milyon dönümü aşkın toprak işlenirken, savaşın
ilk yılında 30 milyona, daha sonraları ise 25 dönüme kadar düşme olmuştur. Koyun ve keçi gibi hay-
van mevcudu ise, %41 civarında gerileme göstermiştir. Hayvanların kötü beslenmesinin sonucunda et
ve süt veriminde de düşüşe sebep olacağı açıktır.5 1919 yılına gelindiğinde ise, bu yılın mali koşulları;
bir bakıma Kurtuluş Savaşı’nın mâli koşullarını ortaya koymaktadır. Son derece vahim olan bir du-
rumda, Anadolu Kurtuluş Savaşının henüz eşiğindeyken savaşın finansmanında kullanılacak gelirin
çok büyük bir kısmı, yabancı uyruklu dış borç alacakları adına, yabancı bir kuruluş olan Düyun-u
Umumiye İdaresi Anadolu’nun en küçük yörelerine kadar uzanan geniş örgütü ile kendisine bırakılan
Devlet gelirlerini toplamaktadır. Anadolu, fakir ve o günlerin koşulu ile altında gelir kaynakları sınırlı,
Düyunu-u Umumiye İdaresi dışında kalan az miktarda ve verimi düşük gelir kaynaklarına sahiptir.6

Büyük Millet Meclisinin 23 Nisan 1920 günü açılıp, çalışmalarına başlamasıyla mali kaynak-
lara duyulan ihtiyaç sebebiyle gelir artırıcı vergi kanunlarının çıkarılmasında yine de yumuşak bir
tutum izlenmiştir. Meclis, açılışından itibaren, 12 Nisan 1921 gününe kadar7 yaklaşık olarak bir yıl
içinde 19 kanun çıkarmıştır. Bu kanunların 56 adeti, yani yarısından fazlası, mâli kanunlardır. Bu
dönemde şöyle önemli bir gelişme de olmuştur. Bilindiği gibi Anadolunun gelirlerinden yarısından
fazlasını Düyunu Umumiye idaresi tarafından toplanıyordu. Meclisin ilk Maliye Bakanı Hakkı Behiç
Bey, Düyun-u Umumiye İdaresinin Ankara temsilcisi Ali Cevat Beyi Makamına davet ederek, “Biz
harp halindeyiz, Vergileri toplayıp bize verin, masraflarınızı alın, sulh olunca hesaplaşırız.” Bu teklif
Düyun-u Umumiye İdaresinin de işine gelmiş, temsil ettikleri yabancı alacaklarının savaştan sonra
ödenmesini garantilemişdir. Buna rağmen, devletin gelirleri, uzun süreli bir mücadeleyi finanse ede-
bilecek kadar yeterli ölçüde değildir. Yeni gelir kaynakları aramak gerekmektedir.8 Doğu Anadolu,
Kazım Karabekir Paşa’nın9 zaferinden sonra, Meclis Ekim 1920 ayı başından itibaren birbiri ardına
birçok gelir artırıcı kanun çıkarmak zorunda kalacaktır. Mali yılın sonu olan 28 Şubat 1921 gününe

7