Page 15 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Ümmet, Yakub ve Vakıf adlarında 5 yetişkin erkek çocuğa sahipti. Bu çocukların kaç anneden doğduklarını bilemiyoruz
ama hepsinin bekâr olduklarına bakacak olursak Receb’in birden fazla eşinin olabileceğini ve bölgenin genç bir nüfusa
sahip olduğunu düşünebiliriz19. Yine Otacı köyünde yaşayan Resul oğlu Mustafa’nın ise Musa, Piri, Pir Ali, Tur Ali, Tu-
rahan isimli biri evli dördü bekar 5 yetişkin oğlu defterimize kayıtlı bulunmaktaydı.

Bir de tahrir kayıtlarında izini ve etkisini sürmek istediğimiz iki tarihî isim Şeyh Ali Semerkandî ve Turasan Bey’dir.

Şeyh Ali Semerkandî, Semerkand’a nisbet edilmesine rağmen rivayete göre Hz. Ömer soyundan imiş. 1400’lü yılların
başında bugün Çamlıdere içerisinde kalan Kuzviran köyünde bir cami ve bir zaviye yaptırmış ve bir değirmenin yarım
hissesini vakfetmiş. 1463 yılı kayıtlarında Şeyh artık ölmüş ve adı belirtilmeyen oğlu vakfın mütevellisi olmuştu. Çamlıdere
bu cami ve zaviye etrafında oluştu ve vakıf muafiyetinden yararlanarak gelişti20. 1914 yılına, yani I. Dünya Savaşı çıkıncaya
kadar bu muafiyetler sürdü21. Ali Semerkandi’nin çevredeki etkisini onomastik açıdan araştırdığımızda Ali ismi her yörede
ilk 10 isim arasında olduğundan kesin bir sonuç çıkarmamız mümkün olmuyor. Ali ismi Mehmed isminin ardından ikinci
sıraya yerleşmiş olması Yabanâbâd için özel bir durum olmayıp hemen hemen bütün sancaklarda gördüğümüz bir olgudur.
Dolayısıyla Ali Semerkandî’nin yöredeki etkisini bu yolla tam olarak ortaya koyamıyoruz. Defterimizde, Şeyh Ali ismini
taşıyan sadece birer kişi görülmektedir.

Turasan Bey bin Duman Ağa, XV ve XVI. yüzyıl arşiv belgelerinde adına rastladığımız bir mülk ve vakıf sahibi
beydir. Akçakavak, Virancık, Firuz, Bağviran, Gümele, Kuzviran, Ağcain, Pazar, Sarıbulak köylerinin bulunduğu geniş
alan Turasan Bey Memleketi olarak anılıyordu22. Turasan Bey, kız kardeşinin oğlu Hızır Balı adına büyük bir vakıf kur-
duğundan Hızır Balı Bey bu tarihten sonra dayısına nisbetle Yeğen Bey diye anılmaya başladı. Ankara’da bir mahalle ve
bir vergi dairesi bugün de Yeğenbey adıyla biliniyor. Torasan ismine gelince bu isim hem baba adı olarak hem de oğul adı
olarak defterimizde 2’şer defa kullanılmıştı. Bu iki kişi Hasunlar ve Kızıl Dere köylerinde oturuyorlardı. Buna karşılık
Turahan ismi kişi adı olarak 7; baba adı olarak 6 defa geçmektedir. İsim yakınlığından dolayı Turasan isminin halk arasında
Turahan şeklinde yaşadığını da düşünebiliriz. Bir başka akıl yürütme ise yaklaşık 150 yıl önce Akçakavak yani bugünkü
Verimli köyünde yaşamış olan Turasan Bey’in neslinin devam etmediği ve bundan dolayı da adının bölgede yaygınlık ka-
zanmadığı yolunda olacaktır. Nitekim Yeğenbey vakfına dâhil vakıf ve mülk arazilerin yönetimi 1922 yılına kadar Yeğen
Bey torunlarının elinde kalmıştı. Verimli köyü ihtiyarlarının da 1998 yılında verdikleri bilgiye göre Turasan Bey ve Yeğen
Bey neslinden kimse kalmamıştı.23 Aslında Turasan Bey’in de 1423 tarihli vakfiyeyi yeğeni adına düzenletmiş olması da24
kendisinin çocuğu olmadığı şeklinde değerlendirilebilir.

Ayaş kişi ve yer adları üzerine yapmış olduğumuz bir çalışmada 1571 yılında Ahi adını taşıyan 2 kişi ve Ahi Ali is-
miyle çağırılan 1 kişi olduğunu gördük25. Şehir merkezinde ahiliğin etkisi daha yaygın olmasına karşılık köylerde azalmakta
ve konar-göçerler arasında hemen hemen hiç görülmemektedir. Ahiliğin daha çok bir esnaf, sanatkâr örgütlenmesi olduğu
göz önüne alındığında Yabanâbâd kazâsında sadece bir kişinin Ahi Evren adını almasını da normal karşılamak gereke-
cektir.

19 TD.117 (1523), s. 314.
20 A. N. Turan, Yabanâbâd Tarihini Ararken, s. 80- 82. Şeyh Ali Semerkandi’nin Çamlıdere çevresine yerleştiği ve burada
oluşan köye onun şeyhliğinden dolayı Şeyhler denildiği ve bu köyün gelişerek Çamlıdere kasabasının ortaya çıktığı yo-
lundaki rivayet sanırım sadece “şeyh” kelimesine dayanmaktadır. Ancak rivayetler de bazen çok önemli olduğundan o ri-
vayeti de buraya aktarmak istedik. Bkz:: Kemal Yavuz, Ramazan Ayvalı, Ethem Levent, .., Evliyâlar Ansiklopedisi, c.3,
İstanbul 1992, s. 158.
21 K. Yavuz, .., “Ali Semerkandî”, s. 162.
22 A. N. Turan, Yabanâbâd Tarihini Ararken, s. 59.
23 A. N. Turan, Yabanâbâd Tarihini Ararken, s. 65.
24 A. N. Turan, Yabanâbâd Tarihini Ararken, s. 61.
25 Yılmaz Kurt, “Tapu Tahrir Defterlerine Göre Ayaş’ta Kişi Adları”, Ayaş ve Bünyâmin Ayaşî, (Tarihte- Günümüzde
Ayaş ve Bünyâmin Ayaşî Sempozyumu, Bildiriler), Ankara 1993, s. 76.

13