Page 12 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Bilgisayara girilirken kişi adları ayrı, baba adları ayrı sütünlarda girilmiş ve ayrı ayrı saydırılarak yüzdelik oranları tespit
edilmiştir5. Baba adlarında mükerrerliği önlemek için kardeş olan kişiler için tek baba adı girilmiştir.

Vergi mükellefi olarak kayıtlı toplam 3.113 kişinin 501 ayrı adla çağırılmakta oldukları görülmektedir. Bu kişilerin
babaları olan 2.161 kişi ise 417 ayrı adla anılmaktaydılar.

İlk tablomuz olan en çok kullanılan adlar tablosuna baktığımızda Kızılcahamam ve Çamlıdere’de en yaygın olarak
kullanılan adın Mehmed olduğu görülmektedir. Daha sonra sırayla Ali, Ahmed, Mustafa ve Mahmud isimleri gelmektedir.
Bu sıralama XVI. Yüzyıl Anadolusunda ortak bir tablo gibidir. Anadolu insanı peygamberlerine olan sevgi ve bağlılıklarını
Muhammed’i Mehmed yaparak yüzlerce yıl yaşatmıştır. 1974 yılında bile Üniversite giriş sınavına katılan erkek öğrenci-
lerin en çok kullandığı ad yine Mehmed idi6. Bazı yörelerde o yörede ün kazanmış büyük şeyh, derviş veya komutanlar
dolayısıyla bazı isimler öne çıkabilmektedir. Örnek olarak Kastamonu yöresinde Şa‘ban ismin en çok kullanılan ilk 10
isim arasına Şeyh Şa‘bân-ı Velî dolayısıyla girebilmiştir7. Adıyaman’da Ebuzer (Abuzer); Tunceli’de Hıdır; Kahraman-
maraş’da Ökkeş (Ökkâşe) isimleri şehrin tarihi ile bütünleşmiş gibidir. Kızılcahamam kazâsına baktığımızda bu şekilde
öne çıkan iki isim 11. sırada yer alan Balı ve 12. sırada yer alan Piri isimleridir.

Balı adı çoğu zaman yanlış olarak Bâlî şeklinde telaffuz edilmekte ve bu şekliyle anlamı da saptırılmış olmaktadır.
Bâlî Farsça’da “eski, köhne” anlamındadır. Balı ise bildiğimiz “bal” kelimesinden gelmekte ve çoğu zaman “Şeyh Balı,
Dede Balı, Ede Balı” veya “Balı Şeyh” şeklinde kullanılmaktadır. Aslında Balı ismi Anadolu’dan çok Rumeli Türkleri
arasında tercih edilen bir isimdir. Nitekim XVI. Yüzyılın ikinci yarısında Niğbolu Sancağında Balı isminin kullanım oranı
%1,646- 1,633 olarak tespit edilmiştir8. Oysa Adana sancağında 1572 yılında Balı ismi ilk 60 isim arasında yer almamakta,
20.330 kişiden sadece 20 kişi tarafından kullanılmakta (%0,295), baba neslinde ise bu sayı 3 kişiye düşmektedir9. Bursa
Sancağında Balı isminin kullanımı Adana’ya kıyasla daha yüksek olmasına rağmen Rumeli’deki kadar yüksek değildir
(%1,018- 1,049)10. Anadolu’nun tam ortasında Balı isminin en çok kullanılan 11. isim olması “çıtak” kelimesi arkasındaki
tarihi rivayetlerin doğruluğunun bir kanıtı olarak kabul edilebilir. Yöredeki beyaz tenli, sarışın, yeşil gözlü insanlar da
Rumeli’den göçün ayrı bir kanıtı gibidir. Balı adının sadece Yabanâbâd kazâsında değil, tüm Ankara sancağında da ayrı
bir önemi olduğu anlaşılmaktadır. İncelediğimiz dönemden yaklaşık 50 yıl sonra hazırlanmış olan Ankara’ya ait 979/1571
tarihli 74 numaralı Mufassal Defterde 26.850 vergi mükellefi erkek kayıtlı olup, bunlar arasında Balı isminin 346 kişi ile
(%1,289) 15. sırada yer aldığı görülmektedir11.

Piri adının bölgede öne çıkmasının tarihi bir arka planı olup olmadığını bilemiyoruz. Piri adının sanki bölgede ayrı

3 Ahmet Nezihi Turan, Yabanâbâd Tarihini Ararken, Kızılcahamam Belediyesi Yayınları, Ankara 1999, s. 53.
4 1523 tarihli bu defterin verileri 1530’lara tarihlenen 438 numaralı Muhasebe Defteri’nde aynen kullanılmıştır. Yabanâbâd
için Bkz.: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/ 1530), I, Kütahya,
Kara-hisâ-ı Sâhib, Sultan-önü, Hamîd ve Ankara Livâları, Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara 1993, s.407 vd.
5 Excel verilerini almamızda yardımını esirgemeyen Prof.Dr. Mesut Elibüyük hocamıza; harita hazırlanmasında emek
harcayanYüksek Lisans öğrencimiz Kibar Taş’a ve verilerin bilgisayara aktarılmasında ve her zaman büyük yardımlarını
gördüğüm Ar.Gör. Ertan Ünlü’ye teşekkür borçluyum.
6 Aydın Köksal, Dil ve Ekin, Ankara 1980, s. 211.
7 Jülide Akyüz, Kastamonu Sancağı Kişi Adları, DTCF Tarih Bölümü Lisans Tezi, Ankara 1991, s. 10. Şaban adı, kişi
neslinde 992 kişi tarafından (% 2, 845) kullanılmaktaydı.
8 Nurtaç Köymen, Niğbolu Sancağı Kişi Adları, DTCF Lisans Tezi, Ankara 1992, s. 40.
9 Yılmaz Kurt, “Adana Sancağı Kişi Adları”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XV/ 26 (1992), s. 199.
10 Ahmet Demir, Bursa Sancağı Kişi Adları, DTCF Lisans Tezi, Ankara 1993, s. 17.
11 Özgül Öztürk, Ankara Sancağı Kişi Adlarının Değerlendirilmesi, DTCF Lisans Tezi, Ankara 1993, s. 33; İlhan Aksoy,
Ankara Sancağı Kişi Adları, DTCF Lisans Tezi, Ankara 1993.

10