Page 43 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

şubesi henüz tanınmayı ve tasvir edilmeyi beklemektedir. Pek çok kurum arşivlerde, gazete kolleksi-
yonlarında saklı durmaktadır. Bu itibarla, yönetim tarihi araştır¬maları özellikle Tanzimat ve sonrası
dönem üzerine yoğunlaşmak zorundadır.

XIX.yüzyıl Osmanlı taşra teşkilâtı, yerel yönetimler ve belediyeler halikındaki araştırmalar ise merkez
teşkilâtına oranla daha fazla ilgi çekmiş görünmektedir. Özellikle Musa Çadırcı 26ve İlber Ortaylı'nın27
pek çok araştırması bu alandaki bilgilerimize temel oluşturmaktadır. Eyalet, sancak ve kaza yönetimi,
mahalle ve köy bazına kadar incelenmiş, Muhassıllık Meclisleri başta olmak üzere taşra yönetimi
ve idare örgütünün bir fotoğrafını bize sağlamış durumdadır. Bununla birlikte ondokuzuncu yüzyıl
Osmanlı Türkiye’si odaklı bu araştırmalar, İmparatorluğun Ortadoğu ve Balkanlardaki eyaletlerini
kapsayacak şekilde genişletilmelidir. 28 . Yine Osmanlı İmparatorluğu’nun bu yüzyıldaki İdarî, sosyal
ve ekonomik gelişmeleri "kadı sicilleri" esas alınarak yönetenlerle yönetilenler arasındaki ilişkilerin
boyutları ortaya konulması gereken hususlardandır.29 Bunların yanısıra, I.Meşrutiyet sonrası Osmanlı
merkez ve taşra yönetimindeki çalışmalar da geliştirilmelidir.30 Askerî örgütlenme, bahriye, jandarma,
zaptiye teşkilâtı, sağlık teşkilâtı, vakıf teşkilâtı araştırılmak üzere tarihçiliğimizi bekleyen konular
arasındadır.

Yönetim tarihi araştırmalarında göz önünde bulundurulması gereken bir diğer önemli çalışma al-
anı da hiç kuşkusuz ki, devlet bürokrasisinin işleyişi, yani karar alma mekanizmasının süreci, niteliği
ve fonksiyonları üzerine yapılacak araştırmaların artmasıdır.31 Özellikle diplomatik (belgelerin şekil
özellikleri ve oluşum süreci ile ilgilenen disiplin) ve arşivcilik araştırmalarının artması gerekmek-
tedir. Türkiye’de Osmanlı merkez bürokrasisinin ve İdarî bürolarının aydınlığa kavuşması oranında
idare tarihimizin "muamelât" kısmı da aydınlığa kavuşabilecektir.32 Yönetim tarihi araştırmalarının
henüz yetersiz olup ilgi beklediği problemli konularından birisi de Osmanlı bürokratlarının her düzey-
de bizzat kendileridir. Biyografik araştırmalar yok denilebilecek kadar azdır. Biz henüz Tanzimat’ın
yapıcıları Mustafa Reşid Paşa, Alî Paşa ve Fuad Paşa üzerine ansiklopedi maddeleri ötesinde mod-
ern bilimsel ölçülerde eserlere sahip değiliz. Osmanlı mülkî kadroları, onların sosyal köken, eğitim
ve yaşantıları hakkındaki araştırmalarımız İbnülemin’in33 pek de ötesine geçebilmiş değildir. Rütbe,
kadro, maaş, tayin, terfi, azil ve teşrifat (protokol) usulleri hakkındaki bilgilerimiz sınırlıdır veya yok-
tur. Avrupa’da dünya ölçeğinde geçmişten günümüze bütün devlet başkanı, başbakan ve hükümetlerin
dökümleri yayınlanmış durumdayken 34, Osmanlı yönetici kadrolarına ait "kim kimdir?" türü toplu
biyoğrafik çalışmalar bizde maalesef yeterli sayıda değildir. Daha fazla zaman kaybetmeksizin bu
tür çalışmalara girişilmelidir.35 Geçmişimizdeki İdarî screncamımızı bildiğimiz ve bu İdarî kurulu-
larımızın fonksiyonlarını tanıdığımız ölçüde, geleceğimize ilişkin yönetim tecrübemizin artacağına
şüphe olmasa gerektir.

43