Page 69 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 69
tarih çevresi
Osmanlı Sefiri şemseddin Bey, de olsa Osmanlı devleti ve İran gibi daha
Tahran’da 1905-1906’da sıcak olaylar doğuda olan devletlerde etkilenmişti. Tam da
yaşanırken, bizzat tüm gelişmelere tanık bu dönemde yani 1906 öncesinde, takriben
olduğu, hatta bu gelişmeler esnasında İran şahı Nasıreddin şah zamanından beri, İranlıların
ile görüşmeler yaptığı, diğer ülke sefirleri ile Avrupa ile temaslarının arttığı, İran’da yeni
de konu hakkında görüşmelerde bulundukları fikirlerin yayılmaya başladığı, kısaca İran
görülmektedir. Bu bağlamda İran’da yaşanmış halkının Avrupalılaşma yönünde hareket ettiği
bu meşrutiyet tecrübesinin gelişmelerini orada görülmektedir. Bu durum da yönetici tabakayı
bulunan,Osmanlı Devleti’nin en yüksek tem- düşündürmektedir. İran halkının batıya açıl-
silcisi konumundaki diplomatının görüş ması nedeniyle, ülkede hüküm süren istibdad
açısından olayları irdeleyeceğiz. Ancak buna aleyhine bir isyan çıkmasından korkmaktadır-
geçmeden önce de olayları daha iyi açıklaya- lar.
bilmek için İran’daki ihtilal öncesi yönetim
sistemine kısaca değinmek gerekmektedir. Avrupa’daki bu yeni düzenin etkilerinin
yanında, aslında İran’daki ekonomik yapının
Evvela şunu ifade etmek gerekir. da kötüye gitmesi sonucu da ihtilali hazırlayan
İran’da yönetim şahlık idarisindedir. şahlık önemli bir etken olmuştur. Özellikle Nasıred-
idaresi de ırsidir. şahın ölümünden sonra, din şah zamanından beri İran ‘da ekonomik
büyük oğlu saltanata geçer ve ülkeyi istediği durum gitgide kötüleşmektedir. Saray mensu-
gibi yönetir. İran şahları tıpkı Osmanlı Sultan- pları zor ekonomik duruma rağmen, çok yük-
ları gibi, saltanatın millet tarafından değil, sek maaşlar almakta, saray halkı şatafatlı bir
Tanrı tarafından kendilerine verildiğine inanır- hayat sürmekte,bu da zaten kötü durumda olan
lar. Bu nedenle her türlü yönetim erki şahın hazinenin durumunu daha da fenalaştırmak-
kendisindedir. İran şahının büyük oğlu da veli- tadır. Devlet artık öyle bir konuma gelmiştir
aht olarak Tebriz eyaletinde otururdu. ki, görevli memurların maaşlarını ödemek için
Örneğin; Bu döneme damgasını vuran dahi, yabancı devletlerden borç para almak
Muzafereddin şah saltanatta bulunduğu sırada mecburiyetinde kalmıştır. Buna rağmen İran
onun büyük oğlu olan Mehmet Ali Mirza, şahları Avrupa’ya seyahate ve tatile çıkarak
Tebriz eyaletinde oturmaktaydı. ülkenin parasını savurmaktadırlar. Bu arada
alınan borçlar karşılığında da yabancı de-
İran’a 1906 senesi öncesinde bak- vletlere imtiyazlar veriyorlardı. Bu durum
tığımızda şu tablo ile karşılaşıyoruz; Bilindiği karşısında, halk buna karşı çıkarak, son derece
gibi 1789 Fransız İhtilali ile birlikte Avrupa’da tepki duyuyordu. İçinden çıkılması güç görü-
bir çok değişiklikler meydana gelmişti. Artık nen durum, halkı ihtilale teşvik ediyordu.
İmparatorluklar yıkılarak, milli unsurlara day-
alı devletler kuruluyordu. Hürriyet, özgürlük, İran’ın içinde bulunduğu bu karışık
adalet,eşitlik gibi kavramlar Avrupa’yı kasıp durum, ekonomik sıkıntılar, hükümetin borç
kavuruyordu. Bu kavramlardan bir çok Avru- para almak için yabancılara vermiş olduğu
palı devletin etkilenmesinin yanında, biraz geç imtiyazlar 1906 devriminin ana neden-
67
