Page 105 - Tarih Çevresi Dergisi - Mart Nisan Sayısı 2021

tarih çevresi

sayısı 361’dir. Defterde Manastır için “Paşa ihtiva eden defterlere şer’iye sicilleri (Sicillat-ı
sancağınadır. On beş konak dur. Cevanibi Şer’iye), kadı defterleri, mahkeme defterleri,
Florina ve Pirlepe ve Pirespe’dür” şeklinde zabtı-ı vekayi sicilleri veya sicillat defteri
yazmaktadır. Yine bu deftere göre Manastır denmektedir. Şer’i mahkemeler tarafından
20
kadılığı ikinci derece bir kadılıktır . verilen her çeşit i’lam, hüccet ve şer’i evrak
istisnasız asıllarına uygun olarak bu defterlere
İslâm hukuk tarihinde yargı görevini der
24
kaydedilmektedir .
uhde eden iki kadı bizzat Hz. Peygamber idi.
Daha sonra Râşid Halifeler bu görevi üstlendiler. Bir hayli geniş verileriyle, siciller
Zira yargı görevi (kaza) hilâfete dâhil vazifeler Osmanlı İmparatorluğunun, dolayısıyla Manastır
arasında yer almaktaydı. Yani yargılama görevi vilayetinde yaşayanların tarihinin incelenmesi
kamu adına halifenin veya yetkili kıldığı kadının açısından oldukça değerli bir kaynaktır. Siciller
göreviydi. Bu sebeple, İslâm’ın ilk dönemlerinde bu topraklardaki sosyal, ekonomik, kültürel
halifeler, bizzat kaza vazifesini de icra ederler ve tarihin araştırılması için başvurulması gereken
başkasına havale etmezlerdi. Daha sonra İslâm önemli kaynaklardandır.
Devleti genişleyip yargıya dair işler çoğalınca,
Şer’iye sicilleri, Sosyal ve İktisadi tarihin
halifeler, gerek hilâfet merkezinde ve gerek
önemli kaynaklarındandır. Taşra teşkilatının
vilayetlerde, kendilerine vekâleten davaları
işleyişi, taşrada meydana gelen veya gelişen
yürütmek için hususi memurlar yani kadılar
olayları, toplumsal yapı, devlet-halk ilişkileri
21
tayin etmeye mecbur oldular .
hakkında ayrıntılı bilgileri şer‘iye sicillerinden
Osmanlı Devleti de bir İslam devleti bulmak mümkündür. Ayrıca bölgenin
olduğundan aynı usulü benimsemiştir. demografik yapısı hakkında da bilgi edinmek
Kuruluşundan itibaren kadılık müessesesini mümkündür.
kullanmıştır. Devletin kurucusu Osman Beyin
Türkiye ve Yurtdışında dağınık olarak
kadı tayin ettiği Osmanlı kronikleri yazmaktadır.
bulunan siciller üzerine yapılan çalışmalarda
İlk kadı olarak Şeyh Edebali’nin damadı ve
ağırlık bugün yaşadığımız coğrafyaya yöneliktir.
talebesi Dursun Fakih zikredilir .
22
Balkanlarla ilgili çalışmalar daha azdır. Halil
Kanunnamelerle rütbe ve dereceleri İnalcık’ın “Saraybosna şerîye sicillerine göre
belirlenen kadılar, yargı işlerini cami, mescit, Viyana Bozgunu’ndan sonraki Harp yıllarında
medrese veya evlerinin bir köşesinde Bosna” , Vehbi Günay’ın H.1159 tarihli
25
yürütürlerdi. II. Mahmut, şer’iye mahkemesi ve Karaferye Kazası Şer’iye Sicili 26 başlıklı
kadılar konusunda değişiklikler yaparak ilk defa çalışması Balkanlarla ilgili yapılan nadir
İstanbul Kadısına resmi Mahkeme binası tesis çalışmalardandır.
etmiştir .
23
Manastır Şer’iye Sicilleriyle ilgili
İnsanlarla ilgili bütün hukuki olayları, çalışmalarda yok denecek kadar azdır.
Kadıların verdikleri yarar suretlerini, hüccetleri Makedonya Ulusal Tarih Enstitüsü tarafından
ve yargıyı ilgilendiren çeşitli yazılı kayıtları 1951-53-55-57 ve 58’de olmak üzere 1800-1839

103