Page 117 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

yaralanıp tutsak düşen Ferenc Wathay’nin anıları bilinmektedir.7 Yalnız 1606 Zsitva torok muahedesi
tasdiknamelerini mübadele etmek için 1608’de, yani bir evvelkinden 17 sene sonra, Viyana’dan Süd-
de-i Saadet’e tekrar bir elçilik heyeti yollanmaktaydı. Bunun ehem miyetinin her iki taraf da herhalde
farkındaydı. Binaenaleyh hem delegasyon tüm öncekilerden daha kalabalık, hem onun karşılanması
daha tantanalıydı. Heyetin başında daha önce 1541’de Buda yakınlarında I. Süleyman nezdinde benzer
vazifeler ifa eden Sigismund adlı birisinin de üyesi olduğu8 soylu bir aileye mensup Adam von Herber-
stein bulunmaktaydı. Hatıratını yazan Maximilian Brandstetter ise onun sekreteriydi. El yazmasının
orijinali İkinci Dünya Savaşı sırasında kayboldu, şimdilik Bayerische Staatsbibliothek’te bulunan bir
tek nüshanın varlığı bilinmektedir.

Bunu Karl Nehring Zsitvatorok muahedesinin çeşitli yönlerini irdeleyen oldukça geniş bir
önsözle tam 30 yıl önce Almanca yayınladı,9 daha sonra kısa bir girişle 2001’de Macarca’ya çevir-
ilerek de çıkardı.10 Saptayabildiğim kadarıyla bu ciddî çalışma Türkiye’de pek yankı uyandırmadı.
Brandstetter’in hayatı hakkında hiç bir şey bilinmemekle birlikte kültürlü bir insan olduğu eserin-
den bellidir. Antik çağın dil ve edebiyatı, kendi döneminin tarihi alanındaoldukça geniş bilgi sahibi-
ydi. Onun da peşin hükümleri vardı ama genelde objektif kalabildi. İstanbul’a gitmesinden 18 yıl
önce, 1590’da neşredilen, yani nispeten çağdaş bir kitap olan Leunclavius’un Almanca Chronica’sını11
iyi biliyordu ve Osmanlı devleti, idaresi ve ordusu ile İslâm dini hakkında dile getirdikleri bu yapı-
ta dayanmaktadır. (Bu bölümleri kaynağından olduğu gibi aktardığı için, Nehring’in neşrinde yer
almıyorlar.) Bununla birlikte kendi müşahedelerini de anlatmaktan geri kalmadı. Brandstetter’in yol
sırasında gördükleri hakkında neler söylediklerini tekrarlamak istemiyorum. Yalnız bir iki alışılmışın
dışındaki noktaya değinmek istiyorum. Bunların biri dönemin “seks şovu”. Buda (Budin) Beyler-
beyi, Ali Paşa’nın12 kethüdası elçiyi bir eğlence için davet ediyor, bu da olumlu cevap veriyor. Git-
tikleri yerde “ein Gauckhler in einem verbor genen Gezehlt, bey einem Licht durch ein durchsichtig
Tuch mit geschürtzten Weibl und Mändl allerley Possen getrieben, und er selbst auf allerley Arth
von Mann und Weib ge redet.”13 Müzik ve eğlencelerle ilgili ayrıntılı tasvirleri de dikkate şayan.

Dönemin insanları için, Müslümanlar da dahil, şarabın önemi ve bazen aşırı ölçüde tüke-
timi de çeşitli vesilelerle zikredilmektedir. Yazara göre hem Babócsa (Bobofça) sancak-
beyi, hem Kanizsa (Kanije) ve Buda beylerbeyleri (bir keresinde Pécs (Peçuy) beyi ve bazı
ümera da yanlarındaydı) onlara çekilen ziyafet lerden sarhoş ayrılmaktaydılar.14 Yalnız Buda
kadısının da hazır bulunduğu durumlarda daha çekingen oldukları da belirtilmektedir.15
Brandstetter’in İstanbul’da geçirdikleri dönem hakkında yazdıkları, eserinin aşağı yu karı üçte
birini teşkil ediyor. Yalnız bu nispeten uzun bölümde bir hayli resmî yazışma (elçinin üst düzey
yetkililere hitap eden güven mektupları, çasarın isteklerini içeren belge, çözümlenemedikleri için
bunlarla ilgili muhtıra, Zsitvatorok antlaşmasında yapılan deği-şikliklerin sıralanması ve nihayet
muahedenin tam Almanca çevirisi) da yer aldığı için doğrudan doğruya kentle ilgili pasajlar bunun
ya-rısı bile değildir. Bunların arasında başka bu cins eserlerde de mevcut ayrıntılar vardır. Geri ka-
lan orijinal tespitlerden birini biraz daha uzunca değer lindermek istiyorum. “Modern” Kostantini-
yye’nin tanıtımı sırasında müellif “I. Ahmet saltanatı sırasında İstanbul şehrinin baş kadısı, Yahya
Efendi tarafından Milattan sonra 1608 yı lında” yapıldığını öne sürdüğü sayısal biligiler içeren
bir şehir tasvirini olduğu gibi aktarıyor.16 Bu liste, ana hatlarıyla Zekeriya Efendi’nin 1577–1578
yılı “sayımına” benzi-yor.17 Yaklaşık iki buçuk aylık İstanbul kalışı sırasında Brandstetter’in bu

117