Page 74 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

gezmek üzere on üçten daha fazla olmayacak İstanbul'da Padişahın hükümetine her
şekilde altı yüz tondan küçük gambot ve torpido istediklerini kabul ettirebilen Avrupa, bu
gemilerine sahip olabilecekti, uçak sahibi hükümetin kabullerinin Türk halkının gerçek
olmasına müsaade edilmeyecekti. temsilcisi olan Büyük Millet Meclisi Hükümeti
söz konusu olduğunda hiçbir anlama
Mustafa Kemal'in, özellikle Büyük Güçler
gelmediğini yeni yeni fark etmiş ve bu tür
adına anlaşmaya imza koymuş olanlarda tehlike
düzenlemelerin hiçbirine sahip olmayan bu
çanları çaldıracak olan, anlaşmayı reddiyesi çok
hükümet ile uğraşması gerektiğini anlamıştı.
geçmeden geldi. Sultan Vahdettin bile,
kendisinin yönettiği ve savunduğu varsayılan
hem Saltanatının hem de Türk milletinin ölümü
Moskova Anlaşması
anlamına geldiğini bildiği bu anlaşmayı
Enver Paşa'nın 1921 yılı başlarında ölümü
imzalamak istememiştir. En azından imzalama
ve hangi sebepten olursa olsun Mustafa
suçunu diğerleriyle paylaşmak için, Osmanlı
Suphi'nin bertaraf edilmesi Bolşeviklerin daha
Hükümeti'nin ve sivil yaşamının bütün
önce Mustafa Kemal'in yerine geçirmeyi
alanlarındaki liderleri biraraya getirerek Saltanat
düşündükleri başlıca adaylarını devre dışı
Meclisi'ni toplamış, bunları bir araya getirmenin
bırakmıştı. Ankara merkezli Büyük Millet
gerekçesini yerine getirerek, büyük tartışmalar
Meclisi Hükümeti, şimdi, Türk millî direnişinin
ve muhalefetin akabinde İstanbul Hükümeti'ne
tek ve tartışmasız lideri olarak kabul
anlaşmayı imzalama yetkisini vermiştir.
edilmekteydi. Bu yüzden, 1920 sonbaharından
Hükümetin anlaşmayı imzalaması başkentteki ve
bu yana Moskova'da müzakerelerin devam
başkent dışındaki Türk milliyetçilerine büyük acı
ediyor olması şaşırtıcı değildi. Ancak, bu
vermiş, ancak Meclis-i Mebusan dağıtıldığı ve
müzakereler Ruslar'ın sürekli olarak Kars'ın
artı önce Sıkıyönetim ilan edildiği için bir daha
kendilerine ve Türkiye'nin doğusundaki diğer
toplanamadığından dolayı, Anayasal
bölgeleri de Ermenistan'a verilmesi konusunda
sorumluluğunu yerine getirmek üzere bir oturum
ısrarcı olmaları yüzünden ertelenmekteydi.
yapamayarak Anlaşmayı hiçbir zaman
Şimdi ise başarılı bir şekilde bu görüşmeler
onaylamamıştır. Aslında diğer imzacılar da bu
Moskova Anlaşması ile sonuçlanmıştı. Bu
metne onay vermediklerinden dolayı anlaşma
anlaşma 16 Mart 1921 tarihinde tam yetkili Türk
ölü bir metin olarak kalmıştır. Böyle bir belge,
temsilciler tarafından imzalandı ve aynı yılın
Türklerin hala işgal güçlerinin Avrupa'yı model
Temmuz ayında Büyük Millet Meclisi tarafından
alarak kendi uluslarını kurmalarına yardım için
nihai olarak onaylandı.
geldiğine inandığı işgalin başlangıç aşamasında
uygulamaya konulabilirdi. Oysa şimdi durum Sovyetler, Türklerin Doğu Anadolu ve
tamamen değişmiş, Türkler tam olarak olayın Kafkaslar'da ilerleyişlerinden hoşnut değillerdi,
farkına varmış ve bu tür kararları asla kabul ancak bu anlaşmanın tek alternatifi savaşa
etmeyecek olan büyük bir milliyetçi muhalefetin girmekti ve o gün içinde bulundukları şartlarda
yükselmesini teşvik etmiş ve destek vermiştir. bunu yapmalarına imkan yoktu. Bunları

72