Page 177 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 177
tarih çevresi
partili rejiminin ve "temkinli" kişisel 1938'de Almanya'nın Ankara Büyükelçisi Von
sezgilerinin de etkisiyle oluşturmuş olduğu- Kelle'e Türkiye'nin barış zamanında
kendine özgü-bir dış siyasa uygulamasına Almanya'yı hedef alan hiçbir grupla ittifak
yönelmiş olmasıdır. Bu siyasanın başlangıcını, antlaşması imzalamayacaklarını sözlü olarak
İnönü'nün cumhurbaşkanı olduktan hemen yinelemiş33 bulunuyorlardı.
sonra, Atatürk'ün en güvendiği, O'nun en uzun
SSCB Dışişleri Komiseri Vekili
Dışişleri Bakanı olma onuruna ermiş bulunan
Potemkin, Atatürk'ün ölümünden 14 gün
Tevfik Rüştü Aras gibi deneyimli bir devlet sonra, yani 24 Kasım 1938 günü, bakanlığına
adamını, Atatürk'e yakınlığı yanında, yine
çekmiş olduğu bir telgrafta, Türkiye'nin yeni
Atatürk'ün sağlığında, dış siyaset konusunda Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu'nun hazır bir
kendisi ile uyuşmadığı için bu görevden alıp, toplantıda yeni Cumhurbaşkanı İsmet İnönü
Türkiye'den uzaklaştırması, yerine Şükrü ile bir buçuk saatlik bir görüşme
Saraçoğlu'nu ataması oluşturmaktadır.30 gerçekleştirdiğini bildirmektedir. Telgraf
Bunun ardından İkinci Dünya Savaşı'nın metnine bakıldığında, geleceğin Türk-Sovyet
başından sonuna dek izlemiş olduğu -bazı zig- ilişkileri için hiçbir olumsuzluk
zaglar çizerek-Atatürk'ün dış siyaset görülmemektedir.34 Potemkin'in telgrafından
anlayışına aykırı dış siyasi uygulamalarıdır.31 da anlaşılacağı gibi, Dışişleri Bakanı Tevfik
"Milli Şef İsmet İnönü"nün uyguladığı Rüştü Aras'ı dış siyaset konusundaki görüş
dış siyaset ile, Atatürk'ün dış siyaseti arasında ayrılıklarından ötürü, bu görevinden almasına
derin ayrılıklar ve çelişkiler vardır.32 karşın Atatürk'ün geleneksel dış siyasetinden
Atatürk'ün savaş öncesi izlemiş olduğu dış ayrılacağına ilişkin hiçbir belirti
siyaset ile öneri ve uyarıları, İsmet İnönü'nün göstermemektedir. Gerçekte, bu eski siyaseti
İkinci Dünya Savaşı'ndaki siyasetinin temel sürdürmemesi için hiçbir neden yoktur.
taşları olması gerekmektedir. Oysa Atatürk'ün Atatürk, İnönü ve Hükümeti'ne, dünyanın belli
ölümünden önceki son iki yılındaki dış siyaseti başlı devletlerinin tamamıyla dostluk
ve düşünceleriyle İsmet İnönü'nün İkinci ilişkilerine, Balkan Atlantı'na, Sadabat
Dünya Savaşı'nda izlemiş olduğu dış siyaset Paktı'na dayanan "karşılıklı evrensel sevgi ile
karşılaştırılacak olursa, bu temel taşların hiç dolu olan dünyada hiçbir toplulukla en küçük
göz önünde tutulmadığı hemen fark bir itilafı bulunmayan" bir dış siyaset
devretmiştir.35 Ama Türk Dışişleri'nin bu
edilmektedir.
tarafsızlık siyaseti çok sürmez. İtalya'nın 1939
B. Atatürk'ün GelenekselTarafsızlık
Nisanı'nda Arnavutluk'u işgal etmesi,36
Siyasetinin Sonu:Türk-İngiliz-Fransız İttifakı
İnönü'de büyük bir kaygının uyanmasına
Atatürk'ün ölümünden önce, Dışişleri neden olur. İngiltere ve Fransa'nın 13 Nisan'da
Bakanı Tevfik Rüştü Aras ve Dışişleri Genel Yunanistan ve Romanya'ya garanti vermesi,
Sekreteri Numan Menemencioğlu 10 Temmuz aynı biçimde bir garantinin Türkiye'ye
175
