Page 20 - Tarih Çevresi Dergisi

tarih çevresi

Beş yıllık kalkınma planlarını genel olarak değerlendirdiğimizde; birinci ve ikinci beş yıllık kalkınma
planlarında çevre ile ilgili doğrudan ilişkili başlıkları görememekteyiz. Bunun en temel sebebinin Birleşmiş
Milletler Çevre ve İnsan Konferansı (Stockholm Konferansı) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)
kuruluşunun, ancak 1972 yılında hayata geçmiş olmasına bağlayabiliriz. İlk iki kalkınma planında, şehirlerin
düzenli ve etkin konut ihtiyacının planlanması konuları, “Temizlik ve Kanalizasyon” başlığı altında
değerlendirilmektedir. Üçüncü beş yıllık kalkınma planında ise su, hava ve kıyı konuları ele alınmış, çevre
sorunları sosyal ve ekonomik kalkınma hedefleriyle ilişkilendirilmiş, artan sanayileşmenin uzun dönemde çevre
sorunlarına sebep olacağı ifade edilmiş ve muhtemel etkileri en aza indirmek için kurumlar arası
koordinasyondan bahsedilmiştir. Dördüncü beş yıllık kalkınma planında yerel yönetim ve merkezi yönetim
koordinasyonu vurgulanmış, uluslararası çevre ile ilgili yasalar, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yakından
takip edilmesi belirtilmiştir. Beşinci beş yıllık kalkınma planında ise sürdürülebilir çevre bağlamında ve
Brundtland Raporu ve ortak geleceğimiz düzenlemeleri çerçevesinde doğal kaynakların etkin kullanımı, içme
ve kullanma sularında insan sağlığını tehdit eden ortam ve atık standardı oluşturulması ilkeleri plana dâhil
edilmiştir. Altıncı beş yıllık kalkınma planında sürdürülebilir kalkınma kavramına ilk kez altıncı planda yer
verilmiş, belediyelerin ortak katı atık bertaraf etme ve düzenli çöp toplama alanlarının belirlenmesi
kararlaştırılmıştır. Yedinci beş yıllık kalkınma planında ise Çevresel Etki Değerlendirmesi uygulamasına
ağırlık verilmesi, atık yönetimi ve geri dönüşümü için etkin programların önemi, sürdürülebilir kalkınma
hedefine uygun çevre bilincini arttırma, katı atıkların geri dönüşümünde etkili olan artıma tesislerinin yapımı
ve işletilmesi için teşvik sistemini geliştirme vurgulanmıştır. Ayrıca 1998 yılında Dünya Bankası’nın finansal
desteği ve Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ile Çevre Bakanlığı arasında Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem
Planı (UÇEP) imzalanmıştır. Sekizinci beş yıllık kalkınma planında Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği
uygulamada başarı sağlanamadığı vurgulamış, çevre ve kalkınma veri ve bilgi erişim sistemlerinin etkinliğini
arttırma kararlaştırılmış, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı yürürlüğe koyma, Atık Çevre
Direktifi entegre edildiği ve Tehlikeli Atık Direktifi mevzuata aktarıldığı ve düzenli depolama ve atıkların
yakılması gibi konularda eksik olduğu belirtilmiştir. Dokuzuncu beş yıllık kalkınma planında kirleten ve
kullanan öder ilkelerini dikkate alan araçların kullanımı yaygınlaştırma, BM İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi çerçevesinde sera gazı azaltımı politika ve tedbirlerini içeren Ulusal Eylem Planının hazırlaması,
belediyelerin içme suyu, kanalizasyon, atık su arıtma tesisi ve katı atık bertaraf tesisi kentsel altyapı ana planı
ve finansman stratejilerinin belirlemesi, katı atıkların azaltılması, uygun toplama, taşıma, geri kazanım ve
bertaraf sistemlerinin kurulması kararlaştırılmış ve 2007 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesinde Çevre
Fonu oluşturulmuş, Çevresel Etki Analizi Direktifi (ÇEA) büyük oranda iç hukuka aktarıldığı belirtilmiştir.
Onuncu beş yıllık kalkınma planında ozon tabakasının incelmesi ve iklimsel değişikliği çerçevesinde
sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak için “yeşil büyüme” kavramının önem kazandığı, atık ve emisyon
azaltma, enerji, su ve kaynak verimliliğini arttırma, sürdürülebilir üretim ve tüketim için çevre dostu ürünlerin
alımının özendirilmesi belirtilmiştir. On birinci beş yıllık kalkınma planında küresel ısınma ve iklim

19