Page 151 - Tarih Çevresi Dergisi
P. 151
tarih çevresi
hükümetin dayanacağı esaslara dair bir önerge hükümet şeklinin ne olacağı sorusuna "Şekli
sundu. Önergede Meclis yasama ve yürütme hükümet zamanı gelince Cumhuriyet
yetkilerini kendinde toplamalı, "hükümet olacaktır" cevabını vermiştir.10
işlerine göre ayrılmış dairelerin idaresi"ni
M. Kemal Paşa 24 Nisan'daki Meclis
kendi seçeceği Heyet-i İcraiye'ye vermeli ve konuşmasında Osmanlı hilafetinin geleceği
"İdare Heyeti'nin de başkanı olan Meclis hakkında da şu ilgi çekici beyanatta
başkanı Meclis adına yaptığı tasarruflardan bulunmuştu: "Hilafet ve saltanat makamının
dolayı. diğer vekiller gibi Meclis karşısında tahlisine (kurtarılmasına) muvaffakiyet hasıl
sorumlu olmalıdır."6 Önerge kabul edildi ve olduktan sonra, Padişahımız ve Halifei
ertesi gün, yani 25 Nisan'da, yapılan Müslimin Efendimiz... Meclisi Âlinizin
seçimlerle sekiz kişilik geçici bir hükümet tanzim edeceği esasatı kanuniye dairesinde
kuruldu. Bu heyetin altı üyesi seçimle vazı muhterem ve mübeccelini arz eder."11
belirlenmiş, tabii başkan M. Kemal Paşa ile
Ankara'da TBMM'nin faaliyete
birlikte Erkân-ı Harbiye Reisi İsmet (İnönü)
geçmesi, İstanbul hükümetini telaşlandırmış
Bey de seçimsiz olarak hükümete katılmıştı.7
ve İslam halifesine karşı ayaklananların din
Aynı gün, Yürütme Kurulu ile Meclis'in düşmanı sayılıp katillerinin vacip olduğuna
ilişkilerini kanunlaştırmak üzere 15 kişilik bir dair şeyhülislamdan fetva alınmıştı. 11 Nisan
Layiha Encümeni kurulmuştu. Bu encümenin 1920 tarihli bu fetvaya Ankara Müftüsü Rıfat
hazırladığı kanun 2 Mayıs 1920'de Meclis'te (Börekçi) Efendi 16 Nisan'da başka bir fetva
kabul edilerek 3 Mayıs'ta M. Kemal Paşa'nın ile karşılık vermişse de Anadolu'nun çeşitli
başkanlığında 10 vekilden meydana gelen yerlerinde Milli Hareket aleyhine isyanlar
"Büyük Millet Meclisi Hükümeti" teşekkül çıktı. Büyük Millet Meclisi hükümeti yaz
etti.8 boyunca isyanları bastırmakla meşgul oldu.
Erzurum ve Sivas Kongrelerinin 2. Sadrazam Damat Ferid'in temsilcilerinin
maddelerinde "Makam-ı Saltanat ve Hilafetin 10 Ağustos 1920'de Sevr Barış Antlaşması'nı
masuniyeti" sağlanacağı ve M. Kemal'in imzalaması Padişah Vahdettin'in halk
TBMM'nin açılışının ertesi günü mecliste nezdinde büyük itibar kaybetmesine sebep
yaptığı konuşmada "Makamı Hilafet ve oldu ve Anadolu'da, hatta İstanbul'da Kuvay-ı
Saltanatın masuniyeti istiklalini. bahşedecek Milliye taraftarları çoğaldı. M. Kemal Paşa da
bir ruhu temin"den söz edildiği halde9 o Büyük Millet Meclisi'nin 25 Ağustos 1920
gerçekte Türkiye'de Cumhuriyet kurmayı günkü gizli oturumunda "Makamı Hilafeti ve
Saltanatı işgal eden zat bu millet için hain bir
tasarlıyordu. Daha Erzurum Kongresi
adamdır" diyerek Osmanlı hükümdarını itham
öncesinde, 20 Temmuz 1919'da, eski Bitlis
etti.12
Valisi Mazhar Müfit (Kansu)'nun Milli
Mücadele başarıyla sona erdikten sonra Paşa az sonra, 13 Eylül 1920'de, "Siyasi,
149
